Overigens rekende Bush erop dat de Cubaanse gemeenschap in Florida hem zou steunen bij de presidentsverkiezingen en het heeft er alles van weg dat hij hun stem deze week ook heeft gekregen. Al is het nipt: de oudere Cubaanse ballingen in Florida zijn reactionair en conservatief in hun opvattingen. Maar de jongere generatie staat anders in de wereld.

„Ik ben ervan overtuigd dat het Cubaanse volk moet worden bevrijd van de tiran”, zei Bush tijdens een campagnebijeenkomst in Miami. De menigte beloonde zijn uitlatingen aan het adres van de Cubaanse leider met een luidkeels „viva Bush.” Florida is een van de staten waar de race tussen Republikeinen en Democraten altijd spannend is. Er wonen veel hispanics: in dit geval uitgewekenen uit Cuba en Haïti.

Hoewel veel Cubaanse ballingen in Florida de Republikein Bush steunen, is er een nieuwe ontwikkeling gaande. De ouderen brengen dan wel een conservatieve stem uit, maar de jongeren zitten intussen op een heel andere lijn, zegt dr. Edwin Bakker, politiek geograaf en verbonden aan het Nederlandse Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendael. „In tegenstelling tot de ouderen, die radicaal vinden dat Castro moet verdwijnen, pleiten jongeren steeds voor een open relatie tot Havana en voor het doen van investeringen in Cuba.”

De Verenigde Staten handhaven al een halve eeuw een embargo tegen Cuba. Ook Bush zal in grote lijnen blijven vasthouden aan dat embargo, omdat hiermee wordt geprobeerd Castro te ondermijnen, verwacht Bakker. Alleen als Castro verdwijnt, kan er verandering in Cuba komen, zo luidt de heersende mening in het kamp van Bush. Bakker: „Denk maar niet dat de Democraten op dit vlak anders denken. Ook Kerry en het Democratische kamp zouden, eenmaal aan de macht, het huidige beleid tegen Cuba hebben gehandhaafd.”

Zolang het embargo niet wordt opgeheven, zal de huidige patstelling tussen de VS en Cuba dus blijven bestaan. Het Amerikaanse Cuba-beleid bevat een sterk op Castro gericht aspect. Daarom noemt Bakker het embargo wel Castro’s grootste bondgenoot. „In Cuba gaat het niet goed. Je ziet er overal borden met de tekst dat Cuba in staat van oorlog met de VS is. Het voelt zich belegerd en door de inhumane boycot lukt het niet om de socialistische heilstaat van de grond te krijgen. De schuld hiervoor schrijven de Cubanen niet zozeer toe aan de ideeën van het Cubaanse leiderschap, maar aan de boycot en de agressieve Amerikaanse politiek.”

Is er eigenlijk nog wel sprake van een Amerikaans embargo tegen Cuba? Keith Porter beschrijft in het tijdschrift Globalizations hoe het embargo langzaam vervaagt. Het Amerikaans embargo tegen Cuba zoals het vanouds was, is stilaan geëindigd. Een groeiende stroom Amerikaanse goederen stroomt al enkele jaren Cubaanse winkels en keukens binnen.

„Dat is zo”, erkent Bakker, „maar onlangs is er een nieuwe barrière opgeworpen doordat de invoer van dollars lastiger wordt. De dollarwinkels zijn er nog wel, maar de mensen moeten dollars eerst weer wisselen in de nationale valuta, waardoor dus de overheid harde currency verkrijgt. Dit is lastig voor de mensen. Zij moeten bij de staat wisselen. In Cuba ben je weer zichtbaar als je veel dollars hebt.”

In 2000 stond Cuba ergens onder aan de lijst van landen die landbouwinkopen deden in de VS. In 2001 steeg het land naar de 138e plaats. Vorig jaar stond Cuba op de 45e plaats. En dit jaar zal Cuba maar lief voor 260 miljoen dollar aan landbouwproducten in de VS kopen en daarmee op de 33e plaats van deze ranglijst staan, zo meldt Porter verder in Globalizations.

Toen Cuba in november 2001 werd getroffen door de orkaan Michelle, besloot het eiland eenmaal een uitzondering te maken en onder de regels van de Amerikaanse TSRA-wet 30.000 kubieke ton graan in de VS te kopen. Dat graan kwam uit negen verschillende staten in de VS. En Cuba bleef kopen. Sinds dat moment worden erwten, gerst, sojabonen, kruiden, appels, eieren, sodawater, tandpasta, uien, kalkoen en veel andere producten aan Cuba verkocht. Nu komen die producten uit bijna dertig Amerikaanse staten.

Juist vanwege de TSRA-regels heeft Cuba veel van zijn beschikbare dollars moeten besteden aan deze aankopen in de VS. Ondernemingen in andere landen klagen over het feit dat zij niet op tijd door de Cubanen worden betaald omdat Havana de financiële relaties met de VS zo belangrijk vindt. Zowel Cuba als de VS holt het embargo zelf uit, stelt Bakker. „Als metafoor en als obstakel voor groei blijft de boycot gehandhaafd. Beide politieke elites weten te schermen met die boycot, die gedeeltelijk nog wel bestaat maar gedeeltelijk een naam en een metafoor is die door beide kampen gebruikt kan worden.”

Bakker sluit een verandering in de Cubaans-Amerikaanse betrekkingen de komende vier jaar uit. „De lijn wordt gehandhaafd en de boycot zal formeel blijven. Het hangt ervan af hoe Cuba reageert op bepaalde maatregelen, zeker de nieuwe, die het toch lastiger maken voor migranten in de VS om naar familie in Cuba te gaan.” Anderzijds grijpt Washington bij gebrek aan een eventuele alternatieve beleidslijn ten opzichte van Cuba snel terug op oude en vertrouwde reflexen en retoriek, aldus Bakker.

Anders dan Amerika met zijn politiek van isoleren, koos Europa voor de dialoog. Daarmee wilde de EU bijdragen aan het Cubaanse hervormingsproces. De dialoog werd door Cuba’s arrestatie van 75 dissidenten in maart 2003 sterk op de proef gesteld. Daarmee is ook de relatie tussen Cuba en Europa in een patstelling beland. Wel zijn er tal van Europese bedrijven in Cuba aanwezig. Nederland is een van de belangrijkste exportlanden van Cuba voor onder meer nikkel en andere ertsen. Ook Spanje is een belangrijke handelspartner en andere landen investeren in de toeristische industrie. „Dat is bij elkaar net voldoende om Cuba drijvende te houden”, zegt Bakker.

„Iedereen wacht op wat er gaat gebeuren in Cuba. In 1991 deed men dat ook al, maar de ”special period” waarin Cuba verkeert, duurt almaar voort. Ook de EU staat voor een dilemma. Vanwege de arrestatie van de dissidenten opteerde de EU voor een duidelijke lijn. Maar Cuba reageert anders dan andere staten. Er valt geen peil op te trekken. Nu reikt Spanje Cuba weer voorzichtig de hand vanwege de handelsbetrekkingen. Het Nederlandse voorzitterschap van de Unie wil echter niet soft optreden en duidelijk een signaal afgeven naar Havana. Maar Nederland heeft in Cuba geen enkele invloed meer.”

Het lijkt bijna onmogelijk beweging te krijgen in situatie in het „zeer repressieve” Cuba. Bakker: „Tegelijk weet iedereen dat dit niet altijd zal voortduren. Men hoopt, tragisch, dat de natuurlijke dood van Castro automatisch leidt tot veranderingen die iets positiever zullen zijn.”