De curve van jongeren die bij de genderkliniek in de Zweedse hoofdstad Stockholm aankloppen, gaat sinds 2012 snel omhoog. De jaren tussen 2008 en 2018 laten een toename van 1500 procent zien. Eenzelfde patroon is in andere westerse landen te zien.

Opvallend genoeg duikt de lijn in Zweden de laatste jaren ineens naar beneden: 2019 telt 65 procent minder aanmeldingen dan 2018. De vraag is wat er precies gebeurt in het land van de 100.000 meren.

Veranderingen op het Zweedse toneel hebben zich in relatief korte tijd voltrokken. Eind 2018 had de regering een wetsvoorstel klaarliggen dat de mogelijkheden voor transgenders moest verruimen. De minimumleeftijd voor genderbehandeling zou dalen van 18 naar 15 jaar. Ook zou toestemming van ouders overbodig worden en moeten kinderen vanaf 12 jaar de mogelijkheid krijgen het geslacht wettelijk te wijzigen. Toch heeft het voorstel het niet gehaald, maar wees het parlement die in 2020 af. Dat is in progressief Zweden opmerkelijk.

Van invloed is ongetwijfeld dat Zweedse wetenschappers zich openlijk kritisch over het genderbeleid in hun land uitspreken. Zo waarschuwt kinder- en jeugdpsychiater Christopher Gillberg in maart in een landelijke krant dat de behandeling met hormonen en medische ingrepen bij kinderen een „groot experiment” is, dat ’s lands „ergste medische schandaal” dreigt te worden.

Vermoedelijk nog groter is de invloed van de documentaire ”Uppdrag granskning”, die in maart 2019 in Zweedse huiskamers is te zien. Deze driedelige documentaire –op YouTube als ”The Trans Train” met Engelse ondertiteling beschikbaar– geeft inzicht in de behandeling van genderdysforie in Zweden en de concrete gevolgen voor iemands leven.

Niet simpel

De uitzendingen maken duidelijk dat medische transitie van minderjarigen wetenschappelijke basis mist. The Trans Train laat ook ”detransitioners” aan het woord. Ze betreuren hun transitie en willen terug naar hun oorspronkelijke geslacht. Pijnlijk genoeg blijken sommige lichamelijke veranderingen onomkeerbaar.

De Zweedse transvrouw Aleksa Lundberg –rolmodel voor veel transgenders– komt er in de documentaire openlijk voor uit dat ze „de ingreep misschien niet had gedaan” als ze nu voor de beslissing stond. Lundberg verklaart dat „mensen een complexer verhaal verdienen dan het simpele publieke relaas dat de media over gendertransitie promoten.”

Bij behandeling van het wetsvoorstel in de Zweedse Tweede Kamer is sprake van een kanteling. De uitkomst is niet een wet die genderbehandeling vergemakkelijkt, maar een opdracht tot onderzoek aan de Zweedse Nationale Raad voor Medische Ethiek. Deze geeft op zijn beurt aan dat de wetenschappelijke basis voor behandeling van genderdysforie bij kinderen en adolescenten moet worden versterkt.

Momenteel herziet Zweden de richtlijnen voor genderbehandeling. Het land staat geen geslachtsveranderende operaties onder 18 jaar toe. Alleen psychiaters mogen kinderen naar een genderkliniek verwijzen voor een behandeling die kan leiden tot de start van puberteitsremmers of cross-sekse hormoonbehandeling.

Verder investeert Zweden in wetenschappelijk onderzoek naar behandeling van genderdysforie. Duidelijk is inmiddels dat de psychiatrische diagnose bij jongeren met genderdysforie meer aandacht vraagt. In veel gevallen blijkt sprake van een bredere psychische problematiek, zoals depressie (29 procent), angststoornissen (32 procent), ADHD (19 procent) en autisme (15 procent). Een transitietraject vergroot in deze omstandigheden de problemen eerder dan dat het iemand helpt.

Finland volgt buurland Zweden op de voet. Inmiddels zijn hier nieuwe richtlijnen voor de behandeling van genderdysforie voor jongeren. Psychologische behandeling staat nu voorop.

Keira Bell

In het buitenland haalt het veranderde Zweedse genderbeleid nauwelijks de pers. Dat is anders met ontwikkelingen in Groot-Brittannië, waar de genderbehandeling van jongeren afgelopen december voorpaginanieuws was. In Londen speelt dan de uitspraak van het Britse hooggerechtshof in de zaak die Keira Bell (23) aanhangig maakte.

Als tiener identificeert Keira zich als transgender. Ze is geboren als meisje, maar voelt zich eigenlijk een jongen. De Britse genderkliniek Tavistock, die de Gender Identity Development Service (GIDS) van het land runt, bevestigt de transgenderidentiteit van Keira en schrijft haar medicatie voor: eerst puberteitsblokkers en daarna testosteron. Vervolgens wordt ze doorverwezen voor borstamputatie.

Nu Bell volwassen is, betreurt ze de transitie. Ze beweert dat ze verkeerd is geïnformeerd over de wetenschappelijke basis voor de transitie. „De kliniek had me meer moeten uitdagen in mijn foute gedachte dat ik een man zou zijn. Ik mocht verdergaan met dit idee dat ik als tiener had, bijna als een fantasie. Het beïnvloedt me op de lange termijn, als volwassene. Ik ben pas kort geleden gaan nadenken over het krijgen van kinderen en als dat ooit een mogelijkheid is, moet ik ermee leven dat ik mijn kinderen geen borstvoeding kan geven.”

Worden puberteitsremmers in de regel gepresenteerd als een manier om tijd te kopen, het Britse hooggerechtshof verklaarde vorige maand dat dit middel geen pauzeknop is, maar een eerste stap in een grotendeels onomkeerbare weg van medische transitie. De rechters waarschuwden dat zelfs 17-jarigen de levenslange gevolgen van deze behandeling mogelijk niet volledig kunnen begrijpen. „Een kind kan de betekenis van onvruchtbaarheid en mogelijk verlies van seksuele functie die gepaard gaat met een transitie op jonge leeftijd niet volledig bevatten”, aldus het hof.

De uitspraak van het hooggerechtshof betekent een kanteling in de genderbehandeling van Britse tieners. Aansluitend startte de NHS, de gezondheidsdienst van Groot-Brittannië, een onderzoek naar de behandeling van genderdysforie bij jongeren.

De instelling gaf ook opdracht tot een brede onafhankelijke beoordeling van de gezondheidszorg voor genderidentiteit voor kinderen onder de achttien jaar, inclusief een verkenning van de vraag waarom het aantal meisjes dat in transitie wil aanzienlijk is toegenomen. Vorige week kwam de Care Quality Commission, de onafhankelijke onderzoekscommissie voor gezondheidszorg in het Verenigd Koninkrijk, met een rapport dat de genderbehandeling van kinderen en jongeren een onvoldoende geeft.

Gevoelig

Berichtgeving in de Britse media over de beslissing van het hooggerechtshof is over het algemeen positief. De Britse zondagskrant The Observer schrijft: „De rechtbank had gelijk om een verontrustende trend te beteugelen.” „Andere landen zouden moeten leren van een transgendervonnis in Engeland”, verklaart The Economist. Het invloedrijke klassiek-liberale tijdschrift verwacht dat de uitspraak van het Britse hooggerechtshof wereldwijd betekenis zal hebben.

Opvallend is in elk geval dat de Canadese krant National Post medio december voor het eerst hardop kritische vragen stelt over het onderwijs en zorgsysteem in het eigen land, dat vooroploopt als het gaat om de inbedding van genderdenken in de samenleving. In de Nederlandse pers is tot dusver nauwelijks op de uitspraak in Londen gereageerd.

In geen enkel westers land wordt over gender een open debat gevoerd. Het onderwerp is daarvoor te gevoelig. Wie vragen stelt bij het nieuwe denken over gender of bepaalde uitingen bevraagt, krijgt gemakkelijk agressieve reacties. Een verkeerd woord maakt iemand al snel tot transfoob of levert het verwijt van discriminatie op.

De auteur van de Harry Potter-boeken, de Britse J. K. Rowling, weet ervan. Toen ze in een publicatie de term „mensen die menstrueren” tegenkwam, reageerde ze met de opmerking: „Hoe noemden we die vroeger ook alweer?” Ze tweette erachteraan dat het in haar ogen verkeerd is om het hele concept van sekse overboord te gooien en te vervangen door gender, dat op gevoelens is gebaseerd. „Daarmee gum je de werkelijkheid van vrouwen wereldwijd uit”, aldus Rowling. Woede en doodswensen waren haar deel op Twitter.

Erkenning

Rowling legde haar standpunt over sekse en genderkwesties nog eens expliciet uit in een essay. Ze presenteert zichzelf als iemand die transvrouwen uit kleedkamers en andere single-sekse-ruimten wil weren.

Ze schrijft verder bezorgd te zijn over de enorme explosie van jonge vrouwen die in transitie willen, alsook ook over het toenemende aantal dat in detransition wil en dus naar het oorspronkelijke geslacht terug wil. „Als transitie een optie was geweest tijdens mijn eigen puberteit”, aldus Rowling, „had ik het misschien gekozen als een manier om met mijn eigen geestelijke gezondheidsproblemen om te gaan. De aantrekkingskracht van het ontsnappen aan de vrouw zou enorm zijn geweest.”

Of er in het Verenigd Koninkrijk een kentering ophanden is? ‘Rowlings’ geldt niet als absoluut taboe. Dat BBC-mediaredacteur Amol Rajan juist J. K. Rowlings tekst op zijn lijst van de vijf beste essays van 2020 plaatste, is best een daad.