Ontknoping toeslagenaffaire kan Rutte lelijk opbreken
Behalve de ervaren staatsman en de vastberaden bestrijder van de coronapandemie is premier Rutte nu ook het gezicht van de uit de hand gelopen fraudebestrijding. Krijgt hij daarvoor op 17 maart alsnog de rekening gepresenteerd?
Al maanden, zo geen jaren is de VVD al het toonbeeld van stabiliteit. Rumoer en onaangename verrassingen? Die zijn voor de andere partijen. Bijvoorbeeld voor CDA en PvdA. Die moesten recent halsoverkop op zoek naar nieuwe lijsttrekkers, omdat de al aangewezen kandidaten redenen zagen zich terug te trekken.
Zo niet de VVD. Daar heersen rust, reinheid en regelmaat.
De partij hoeft zich dezer dagen evenmin te kwellen met de vraag of het opgestelde verkiezingsprogramma nog wel aansluit bij de vaste achterban en de kring van zwevende, rechtse kiezers daaromheen. De opstellers ervan toonden zich wendbaar en voelden de veranderende sentimenten in de samenleving haarfijn aan. Ze verlegden tijdig de accenten en rekenden in elk geval af met het vooroordeel dat de VVD er alleen maar is voor de multinationals.
Concrete, tot de verbeelding van een brede kiezersgroep sprekende voorstellen uit het stuk zijn en blijven de fiscale middenstandskorting voor mkb’ers, de middeninkomenskorting voor de middeninkomens en het plan om ook bedrijven die hun geld verdienen met kapitaal of data te laten meebetalen aan de sociale voorzieningen. Zorgcowboys die sjoemelen met zorggeld moeten worden aangepakt, zegt het programma verder, en ook daar kan niemand op tegen zijn. Ook het minimumloon mag, hoe hartverwarmend, omhoog.
Voorzitter Dijkhoff van de VVD-Tweede Kamerfractie aarzelde dan ook niet toen hij werd gevraagd het programma kort te typeren. Zelfverzekerd klonk het: „Warm rechts.”
Maar wat de VVD’ers toch wel het meeste vertrouwen inboezemde, was toch wel dat hun premier opnieuw beschikbaar was als lijsttrekker. Niemand minder dan hij, na drie kabinetten nog steeds populair bij de achterban en bij grote delen van het electoraat.
Meesterzet
Tamelijk laat, namelijk in oktober, verklaarde Rutte plechtig dat hij campagnevoeren nog altijd onverenigbaar achtte met het bestrijden van de coronapandemie. Het bleek een perfecte campagnestrategie, een meesterzet. In één klap dwong Rutte de andere partijen ermee in de pauzestand te gaan. „Nu over de verkiezingen beginnen, terwijl we nog midden in de crisis zitten? Ongerijmd!”
Zo leek het alsof de verkiezingsstrijd nooit zou beginnen en alsof de kiezer op 17 maart maar één ding kon doen: met het rode potlood uitspreken dat die ervaren, boven de partijen staande staatsman zijn karwei moest afmaken. In het landsbelang. Als het even kon ongestoord.
De val van het kabinet als gevolg van het harde eindrapport van de parlementaire ondervragingscommissie-Van Dam brengt zeker verandering in dat perspectief. Om te beginnen dwingt het besluit om af te treden Rutte bij het spreken over de toeslagenaffaire bij de Belastingdienst en over de gedupeerde gezinnen te kiezen voor een ander jargon. Nuanceringen en relativeringen kan hij moeilijk nog aanbrengen. Vanaf nu gaat het over „die verschrikkelijke gebeurtenissen” en „dat vreselijke rapport” waar het hele kabinet noodgedwongen de verantwoordelijkheid voor nam.
Dat roept vragen op. Is dat wel geloofwaardig? Waarom zo laat? De circa 300 gedupeerde ouders met wie hij een jaar geleden een indringend gesprek voerde in Rijswijk deden hem toen toch al haarfijn uit de doeken welk leed hun was aangedaan?
Het rapport maakte resoluut een eind aan de onduidelijkheid over de vraag in hoeverre Rutte zich de afgelopen jaren persoonlijk in de fanatieke fraudebestrijding heeft gemengd: intensief. Niet voor niets gaf hij vanaf juni 2013 doelbewust leiding aan de Ministeriële Commissie Aanpak Fraude (MCAF), een subcommissie van de ministerraad.
Het is de media en de andere lijsttrekkers niet ontgaan. Stuk voor stuk zien zij in dat Rutte persoonlijk kan worden aangevallen op de affaire. Ook die verandering is voor Rutte riskant, zeker als het zijn electorale concurrenten lukt om daarmee een nieuw frame neer te zetten van de kabinetten-Rutte I, II en III. Én, om de toeslagenaffaire weg te zetten als iets wat vroeg of laat wel móést gebeuren omdat het illustratief en symptomatisch voor Ruttes bestuursstijl is.
De afgelopen dagen werd de term „de Rutte-doctrine” razendsnel een gevleugeld begrip. Ieder snapt wat je ermee bedoelt: onder valse voorwendselen, namelijk met een gekleurde uitleg van de wet, weigeren om onwelgevallige informatie met de Kamer en andere rechthebbenden te delen, terwijl dat wel moet. Oftewel: gewoon een potje stiekem doen.
Worden de verkiezingen van 17 maart met dit alles een referendum over de vraag: Vertrouwen wij Rutte nog? Voor die conclusie is het nog te vroeg. Maar vaststaat wel dat de beeldvorming rond de premier de komende tijd kan gaan kantelen. Alleen al die wetenschap is voor hem en de VVD, met nog ruim acht campagneweken te gaan, zorgelijk genoeg.
