„Het ging met de Verenigde Staten de verkeerde kant op onder bewind van president Trump.” Verheul is duidelijk opgelucht dat Joe Biden het stokje aan de overkant van de oceaan overneemt. „In de ogen van Trump is de Europese Unie opgericht om de VS te beconcurreren. Niet voor niets heeft hij de brexit aangemoedigd en stond hij achter populisten die uit de EU willen. Hoe minder eenheid in de EU er is, hoe beter Trump het vindt ” Biden wil volgens Verheul juist meer samenwerken met de EU en de verhoudingen met de bondgenoten weer normaliseren.

Iets wat de VS net na de oorlog ook wilden bereiken met de Marshallhulp. Dat was een soort Amerikaanse ontwikkelingshulp voor landen die in de Tweede Wereldoorlog ernstig hadden geleden. Het bestond uit een geldbedrag van in totaal 14 miljard dollar, omgerekend in de toenmalige koers ongeveer 21 miljard euro. Daarnaast schonken de VS hulpgoederen waar in de getroffen landen grote behoefte aan was.

Toch was de Marshallhulp meer dan een zak geld om Europa na de oorlog er weer bovenop te helpen, betoogt Verheul. „Het was de VS er ook om te doen om bepaalde Amerikaanse waarden aan Europa over te dragen.”

Samenwerking

Een voorbeeld daarvan is samenwerking. „Eén belangrijke voorwaarde was dat de Europese landen meer zouden gaan samenwerken. Dat is ook gebeurd. Je zou zelfs kunnen zeggen dat de Marshallhulp de basis heeft gelegd voor de Europese Unie.”

Amerika was op dat gebied het grote voorbeeld voor Europa. „De intentie was op een gegeven moment om echt de Verenigde Staten van Europa te gaan vormen, vergelijkbaar met de Verenigde Staten van Amerika”, zegt Verheul. „De VS juichten dat ook toe en zagen Europa niet als concurrent, maar als een partner. Tegenwoordig is het juist andersom. Die verandering is echt niet alleen in het Trump-tijdperk gekomen, die is al veel langer gaande. Het is niet voor niets dat Trump met zijn ”America first” in 2016 de verkiezingen won.”

Grootschaliger

Niet alleen op het gebied van samenwerking golden de VS als grote voorbeeld. „Met behulp van Marshallgeld konden ook een aantal economische vernieuwingen worden doorgevoerd. De fabrieken moesten grootschaliger worden”, vertelt Verheul. „Amerika had met zijn oorlogsindustrie zeer efficiënt leren produceren. Denk alleen maar aan de lopende band. Dat kunstje kon Europa na de oorlog afkijken. Zo ging ook in Europa de productiviteit en efficiëntie enorm omhoog.”

Daarnaast zagen Europeanen op Amerikaanse films hoe de arbeiders tot consumenten werden verheven. „In Amerika was de economie gericht op de massa, op de gewone burger. Bijvoorbeeld: In Europa konden alleen de rijken een auto betalen, in Amerika had iedereen er één. Dat wilde Europa ook. En mede met hulp van het Marshallgeld is dat ook gerealiseerd.”

Europa is nu juist op allerlei vlak nu het voorbeeld voor Amerika. „Kijk alleen maar eens naar het klimaat. De Europese Unie maakt er serieus werk van om de klimaatverandering te stoppen. De hoogopgeleide Amerikanen zijn daar jaloers op, omdat in eigen land de klimaatverandering nog volop wordt ontkend en er ook op nationaal niveau niets aan gebeurt.” Verheul hoopt dat de trans-Atlantische samenwerking ook qua klimaat onder leiding van Biden zal gaan verbeteren. „Het Europese voorbeeld is daarbij welkom. Dus je kunt gerust zeggen dat anno 2020 de rollen zijn omgedraaid.”

serie Wederopbouw
Na de bevrijding begint Nederland aan de wederopbouw. Tot op vandaag plukken we daarvan de vruchten. Deel 3: de Marshallhulp. Zaterdag deel 4.