Rusland heeft greep op Kaukasus weer verstevigd
De tragiek van de laatste episode van het dertig jaar oude conflict rond Nagorno-Karabach is dat het beladen is met cynische geopolitieke calculaties. In het bijzonder door Rusland.
Op 10 november om middernacht Moskouse tijd werd het door Armenië, Azerbeidzjan en Rusland getekende staakt-het-vuren van kracht. Dit beëindigde de oorlog rond Nagorno-Karabach. Praktisch gezien komt het staakt-het-vuren neer op een Armeense capitulatie na een strijd die sinds eind september duizenden levens kostte. Azerbeidzjan zal namelijk al z’n militaire veroveringen behouden. De Armenen moeten ook alle Azerbeidzjaanse districten teruggeven die ze hebben veroverd in de oorlog tussen 1988 en 1994. De Armenen blijven wel de feitelijke heersers over het gedeelte van Nagorno-Karabach – door de Armeniërs Artsach genoemd – dat niet door de Azerbeidzjanen is veroverd. Hierdoor wordt Nagorno-Karabach een enclave. Een corridor, de Latsjin-corridor, zal het gebied verbinden met de Republiek van Armenië.
Rusland heeft intussen al 1960 ‘vredestroepen’ gestuurd om de corridor en de rest van Nagorno-Karabach te bewaken. Die blijven daar voor minimaal vijf jaar. Een nieuwe corridor zal de Azerbeidzjaanse exclave Nachitsjevan verbinden met de rest van Azerbeidzjan. Deze corridor zal bewaakt worden door de Russische FSB.
Hoewel het land veel aandacht heeft gekregen, heeft Turkije weinig verworven. Het NAVO-land heeft Azerbeidzjan gestimuleerd om aan te vallen en daarnaast heeft het drones en Syrische huurlingen naar dit gebied gestuurd. Turkije hoopte met deze oorlog een relevante speler te worden in de Zuid-Kaukasus, maar is volledig uit de trilaterale deal gelaten. Het werd niet eens genoemd. Er is nog veel onduidelijkheid over of Turkije zelf ook een ‘vredesmacht’ mag sturen, maar het lijkt erop dat de Turken toch wat troepen in Nagorno-Karabach – onduidelijk is of dat in het Armeense of in het Azerbeidzjaanse gedeelte is – kunnen plaatsen. De duidelijke winst voor Turkije is dat ze nu Bakoe, de hoofdstad van Azerbeidzjan, kunnen bereiken zonder door Iran te hoeven gaan.
Chantagemiddel
Zoals gezegd, is Armenië de grote verliezer in dit conflict. Het heeft veel grondgebied en levens verloren. Daarbovenop is het land enkel door een 5 kilometer smalle corridor verbonden met Nagorno-Karabach. Nu de Russen die corridor bewaken, beschikken die over een effectief chantagemiddel. Als de Armenen zich naar Russische maatstaven niet goed gedragen, dan kan Rusland dreigen de corridor te verlaten en dan is Nagorno-Karabach volledig afgesneden van de republiek.
Daarnaast betekent de corridor van Nachitsjevan naar de rest van Azerbeidzjan controleverlies van Armenië over zijn grens met Iran. De Russen zijn nu in staat om bijvoorbeeld importen uit Iran te blokkeren. De Armenen zullen dus alle hoop op een mogelijke (militaire) bondgenootschap met Iran moeten laten varen. Armenië is hiermee volledig gevangen in een bondgenootschap met Rusland.
Overwinning
Wat uiteindelijk het meest pijn doet voor de Armeniërs is dat de huidige uitkomst veel slechter is dan wat ze hadden kunnen bereiken door onderhandelingen.
Azerbeidzjan ziet de uitkomst van het staakt-het-vuren duidelijk als een overwinning. Het heeft veel gebied veroverd en de enclave Nachitsjevan wordt verenigd met de rest van het land. De Azerbeidzjanen moesten echter daarvoor wel een Russische ‘vredesmacht’ op hun land accepteren. Iets wat ze wilden voorkomen, want ze weten dat Russische ‘vredesmachten’ de neiging hebben om niet weg te gaan. Dat hebben de Russische ‘vredesmissies’ in Transnistrië (Moldavië), Zuid-Ossetië en Abchazië (beide Georgië) al laten zien.
Daar komt bij dat de corridor van Nachitsjevan naar Azerbeidzjan bewaakt wordt door de Russische FSB. Deze kan net als de Latsjin-corridor door de Russen als chantagemiddel gebruikt worden. Azerbeidzjan heeft de oorlog dan wel gewonnen, maar het blijft afhankelijk van Rusland.
”Kingmaker”
Rusland blijft de ”kingmaker” (degene die bepaalt wie de macht heeft) van de Zuid-Kaukasus. Een verkeerde beweging van Armenië of Azerbeidzjan en Rusland kan de troepen terugtrekken. Een andere grote overwinning voor Rusland is dat de positie van de Armeense premier onhoudbaar is geworden. Rusland was nooit een fan van hem, omdat hij via een kleurenrevolutie aan de macht is gekomen en zijn voorkeur uitsprak voor nauwere banden met het Westen. Maar dit staakt-het-vuren is zo’n grote klap voor Armenië, dat de bevolking nu zijn aftreden eist. Het is slechts een kwestie van tijd voordat dit gebeurt. Rusland is ook erg tevreden met het feit dat Turkije de wensen van het Westen negeert én dat het Westen geen enkele rol van betekenis in dit hele conflict heeft kunnen spelen.
Een staakt-het-vuren is getekend; de oorlog is voorbij. Maar vergis je niet, er is nog steeds geen vrede. De uitkomst op de grond ligt dan wel meer in lijn met wat de VN Veiligheidsraad heeft voorgesteld, maar alle problemen zijn daarmee nog lang niet opgelost. Er zijn aan beide kanten verschrikkelijke oorlogsmisdaden begaan. Hoe wordt dat afgehandeld? Hoe gaat Azerbeidzjan om met het Armeense cultureel erfgoed? Wat wordt de status van Nagorno-Karabach? Wordt het gebied gedemilitariseerd? Wat gebeurt er met de Armeense vluchtelingen? Genoeg vruchtbare grond voor nieuwe spanningen. Of erger…
De auteur is afgestudeerd op internationale betrekkingen in Moskou.
