Natuurlijk, zegt de bewindsman tijdens de herdenking bij het Nationaal Indiëmonument in Roermond, „we willen rechtdoen aan alle mensen” die direct na de Tweede Wereldoorlog betrokken waren bij de onlusten en onafhankelijkheidsstrijd in Nederlands-Indië. „Elke oorlog kent vooral verliezers. Er waren ook donkere kanten, ontsporingen.” Dat doet echter niets af aan de inzet en loyaliteit van de soldaten van toen. „Ze gingen voor een missie waarom ze niet hadden gevraagd. Ze hebben ons begrip niet alleen nodig, ze hebben er ook recht op.”

De herdenking zaterdagmiddag in het Nationaal Herdenkingspark is de drieëndertigste sinds prins Bernhard het monument op 7 september 1988 onthulde. Vorig jaar waren er zesduizend mensen. Er is weleens bezorgdheid geweest dat het initiatief als een nachtkaars zou uitgaan doordat steeds meer veteranen wegvallen of niet meer aanwezig kunnen zijn. Hun kinderen en kleinkinderen nemen de fakkel echter over.

Sawah en kali

En nu is het stil in het park. Enkele tientallen mensen zitten op witte stoeltjes, op gepaste afstand van elkaar. Veteranen, nabestaanden en belangstellenden kijken thuis mee.

Water klatert uit de karbouwkoppen, de waterbuffels die aan Indië doen denken. Het terrasvormige monument herinnert aan de sawah’s, de rijstvelden. In het midden klatert een kali, een riviertje zoals die er in de archipel zoveel zijn.

Hier worden 6200 militairen herdacht die in de periode 1945-1962 omkwamen in Nederlands-Indië of het restant ervan, de westelijke helft van Nieuw-Guinea. Een ander monument herinnert aan de ruim tweehonderd soldaten die sindsdien vielen tijdens internationale vredesoperaties. Er is ook een verbindend monument: een lege grafkist.

Luisteren

De herdenking is voor veel veteranen een jaarlijks hoogtepunt. „Vandaag zijn we slechts met enkelen”, zegt voorzitter Kneepkens van de stichting Nationaal Indië-monument 1945-1962. Hij spreekt over respect en waardering voor de jonge mannen die in Indië orde en vrede moesten brengen. Over 75 jaar duurbevochten vrijheid die dit jaar is herdacht. „Er wordt hier en nu vaak geschreven over daar en toen op een wijze waarbij de context en tijdgeest van daar en toen worden verwisseld door de context en tijdgeest van hier en nu.”

Waarheidsvinding vindt Kneepkens belangrijk, maar daarbij is het van belang „te luisteren naar degenen die het persoonlijk meemaakten en de geschiedenis mede schreven.” Zij maakten ook het omkomen van kameraden mee en één van hen dichtte: „We stonden maar rondom die kuil, Minuten, die wel jaren leken, En boven ons hoofd brandde de zon, We stonden daar en konden niet spreken…” Een makker kreeg een graf in Javaanse grond.

Moeilijke vragen

Staatssecretaris Blokhuis begint zijn toespraak ook met een overleden soldaat: een jongen die een envelop openmaakte. Er kwam een foto uit van zijn vriendin. Met haar nieuwe vriend. Het wachten had haar te lang geduurd. De bedrogen militair maakte een eind aan zijn leven. Zijn makker Jaap Tuinder, die erbij geroepen werd, is het nooit vergeten, al is hij nu 92.

Jongens waren het eigenlijk nog, de militairen die naar Indië moesten, jarenlang. Ze verloren jaren van hun jeugd, zegt de staatssecretaris. Ze belandden in een guerillastrijd. „En dat in een schuivend tijdsgewricht. Misschien voelden ze dat ze niet de strijd van de toekomst, maar de strijd van het verleden voerden.” Wat doen we hier, vroegen ze zich soms af.

Na die jaren kwam de overgang van de warme tropen naar het koude Holland, letterlijk en figuurlijk. Op de kade wachtten mensen hen op die „moordenaars” schreeuwden. Thuis, terug in de samenleving, moesten ze hun weg maar zien te vinden, zonder welke begeleiding dan ook.

De missie stond onder kritiek, en die discussie laait steeds weer op. Maar, zegt Blokhuis, „de geschiedenis kent niet één perspectief. En elk perspectief telt. Alleen als we elkaar onze ervaringen gunnen, kunnen we samen herdenken.”

Missing man

Dat gebeurt hier ook: namens het kabinet legt hij de eerste krans. Althans, de kransen hangen al op de standaards; vanwege coronaveiligheid worden alleen de linten ontvouwd.

De taptoe klinkt, stilte daalt over het park. Ze worden herdacht, de 6200 mannen –meest twintigers– die het leven lieten in een wrede strijd en een graf kregen ver van huis.

Als het Wilhelmus klinkt, gaat de vlag hoog in de mast. Vier F16’s daveren over; één van hen verlaat de formatie – de ”missing man”, als saluut voor de slachtoffers.

Meetlint

„We fietsten maar eens langs het park met de zuilen…”, leest van een van de zes scholieren uit Leeuwen die dichtregels voordragen. De zuilen waarop de namen van al die gevallen mannen staan. „We realiseren ons dat we respect en waardering moeten tonen. We herdenken en eren hen, maar we vieren ook onze vrijheid.”

Stadsdichter Hans van Bergen peinst over „de nooit te stelpen stroom van vragen” die de veteranen levenslang bijbleef. Over „de verwarrende dagen van toen”, toen ze „in amper veertig dagen reisden van suikerbiet naar suikerriet. In Indië raakten ze hun jeugd voor altijd kwijt”, daar in het land „waar de blinde duisternis van de tropennacht elke nacht weer kogels braakte.”

Ook Van Bergen refereert aan de discussie over die naoorlogse jaren: „De waarheid over Indië wordt gedragen door zoveel duizend verhalen. Er bestaat geen meetlint voor de waarheid over Indië.”