Stelt u zich eens voor hoeveel moeite het u zou kosten om zelf, met de hand, die wieken rond te draaien. Vooral de generator die erachter zit, zou het zwaar maken. Want al dat werk van de wind die de wieken doet ronddraaien, wordt omgezet in elektriciteit. Al die elektriciteit, al dat werk, wordt het stroomnet in geduwd. Het netwerk van metalen draadjes dat uiteindelijk uitkomt bij uw stopcontacten. Daar gebeurt het opnieuw, maar nu andersom; de elektriciteit wordt weer omgezet in werk. Werk dat we kunnen laten doen door allerlei machientjes in en om ons huis.

Stelt u zich voor dat u al dat werk zelf zou moeten doen. De stofzuiger via een zwengel aandrijven om de vloer leeg te zuigen bijvoorbeeld. Of met een fietsgenerator de magnetron aandrijven. U zou geen tijd meer over hebben.

Toch geeft dit wel aan hoe we onze samenleving hebben ingericht. We laten grote machines heel hard ronddraaien. Het werk dat de machines zo verrichten, transporteren we naar welke plek we maar willen. Dat geldt voor elektriciteit, maar ook voor andere dragers van energie (of werk), zoals olie of gas.

Onze hele maatschappij drijft op het transport van werk. Hoe meer werk we transporteren en nodig hebben, hoe meer de economie groeit. Vandaar dat de economie krimpt als we thuis blijven. Veel machines die ons anders vervoeren, staan nu stil en doen geen werk. Het transport van onze stem of andere (digitale) informatie kost nu eenmaal minder werk dan het transport van ons lichaam.

Alles in ons economische systeem is gericht op groei. De hoop dat er op een dag minder energie (of werk) geproduceerd hoeft te worden, is bij mij dan ook al lang geleden vervlogen. De economie groeit simpelweg doordat alles wat mensen zelfstandig kunnen, wordt uitbesteed aan gespecialiseerde machines. Tegenwoordig geldt dat ook voor onze stem. We praten niet, maar appen. Het gebeurt vast dat op een dag hetzelfde geldt voor de zaken die we met onze gevoelens waarnemen.

Als ik bij een windmolen sta, dan voel ik me bezorgd. Bezorgd over al die dingen die niet zo goed werken. Het geluid dat omwonenden horen, zeldzame metalen die gebruikt worden, complexe materialen die nauwelijks te recyclen zijn, ongewenste interacties met dieren. Allemaal onbedoelde neveneffecten van het werk dat voor ons opgewekt moet worden.

Vergelijk het echter eens met kolen of kernenergie. Mensen die hun gezondheid en leven voor u geven in een kolenmijn. Een wereld die door alle CO2 langzaam opwarmt. Kernafval waarover iedereen protesteert als het dichtbij komt. Het verschil met duurzame energie is dat de onbedoelde neveneffecten opeens dichtbij komen. In onze achtertuin.

Al die neveneffecten zijn symptomen van een onderliggend probleem. De negatieve gevolgen van olie, kolen en gas moeten worden opgevangen door zonne- en windenergie. Een nieuwe technische variant lost dat onderliggende probleem echter niet op. De symptomen ervan verschijnen dan ook opnieuw, maar nu in een andere gedaante.

Wat dat onderliggende probleem is? Dan ga ik gissen. In ieder geval geldt dat we buiten de menselijke maat treden. Daarnaast kiezen we in onze op wiskunde gebaseerde maatschappij voor wat nú werkt en gaan we voorbij aan de vraag wat klopt voor het geheel. In dat perspectief is de windmolen toch een verbetering. Het confronteert veel directer met negatieve keerzijden van ons gedrag. Zulke feedback opent de weg om te leren en creëert de wil om te veranderen.

De auteur studeerde Sustainable Energy Technology en is docent aan de opleiding Werktuigbouwkunde op het Hoornbeeck College.