De manier waarop gemeenten hun catecheten toerusten, verschilt. Over het belang van toerusting zijn allen het echter eens. Een rondje langs verschillende kerken.

Protestantse Kerk in Nederland (PKN)

In de PKN vindt op diverse wijzen toerusting plaats. Zo biedt de HGJB (Hervormd Gereformeerde Jeugdbond) „verschillende cursussen en toerustingsavonden aan, bijvoorbeeld voor mentoren”, laat medewerker Herman van Wijngaarden weten. Vragen die bij de HGJB binnenkomen, betreffen bijvoorbeeld „het geloofsgesprek met jongeren of de betrokkenheid van ouders bij de catechese.”

Hersteld Hervormde Kerk (HHK)

Binnen de HHK wordt catechese met name gegeven door predikanten en theologiestudenten. „Slechts bij uitzondering hebben ouderlingen hierin een taak”, zegt Steven Middelkoop, jeugdwerkadviseur bij de Hersteld Hervormde Jongerenorganisatie (HHJO). „Daarom is het onderdeel catechetiek in de opleiding in het Hersteld Hervormd Seminarium waardevol.” Voor de „vervolgontwikkeling” organiseert de HHJO jaarlijkse toerustingsbijeenkomsten. Ook biedt de jongerenorganisatie de mogelijkheid om een docent met onderwijservaring een catechisatieles te laten bijwonen. „Aan de hand van zijn observatie kan de les worden besproken.” Toerustingsvragen aan de HHJO betreffen volgens Middelkoop onder meer „orde houden, het betrekken van doeners en de stap van inhoud naar contact.”

Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKV)

Bij het Praktijkcentrum van de GKV neemt men waar dat catecheten „meer specifieke vragen stellen, maar steeds minder gebruik maken van landelijke cursussen”, aldus adviseur en trainer Hetty Pullen-Muis. „Het volgen van langere cursussen, bijvoorbeeld meer dan drie dagdelen, is sterk afgenomen de laatste jaren. We zien dat catecheten op andere manieren hun kennis zoeken, bijvoorbeeld via internet.” Het Praktijkcentrum ontwikkelde vanuit deze constatering de site lerenindekerk.nl. Pullen-Muis benadrukt het belang van de eigen gemeente: „De deskundige begeleiding van catecheten is echt afhankelijk van de aanwezigheid van kwalitatieve ondersteuning in de plaatselijke gemeente zelf.”

Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK)

De CGK kennen toerustingsdagen voor catecheten. Dit jaar zag daarnaast ”Just Read It” (JRI) het licht. Dit „interkerkelijk platform voor catechese” is een initiatief van het Landelijk Contact Jeugdwerk (LCJ), een jongerenorganisatie binnen de CGK. Bij het project is Hervormd Jeugdwerk (HJW) betrokken vanuit de PKN. Ook wordt er meegedacht door leden van de Hersteld Hervormde Kerk en de Gereformeerde Gemeenten. Jan Willem Baars is als toeruster catechese bij Just Read It betrokken en begeleidt catecheten in „intervisie en toerusting.” Als beeldcoach bespreekt hij hierbij samen met de catecheten videobeelden die van hen gemaakt zijn. Momenteel ontwikkelt Baars een pedagogische en didactische toerustingscursus voor catecheten. „Inhoudelijk ligt die in lijn met een masterclass die nu al vanuit Driestar Educatief en het Wartburg College wordt aangeboden. Uniek is echter dat deze cursus digitaal zal worden aangeboden.” Baars merkt bij beginnende catecheten een „grote verlegenheid. Catechiseren is nog complexer dan lesgeven: alle niveaus zitten door elkaar heen en sancties zijn eigenlijk niet wenselijk. We merken tijdens de toerusting dat als broeders zich kwetsbaar opstellen, dat een verademing is. Het geeft herkenning om te zien dat anderen met dezelfde dingen worstelen, terwijl hiervoor binnen de eigen kerkenraad soms onvoldoende oog is.”

Gereformeerde Gemeenten (GG)

In de GG zijn in de laatste jaren vanuit een commissie rond catechese verschillende nieuwe lesmethodes ontwikkeld, vertelt Jeroen Kriekaard, jeugdwerkadviseur kerkenraden bij de Jeugdbond Gereformeerde Gemeenten (JBGG). „Om te leren hoe hiermee om te gaan, vindt in onze gemeenten toerusting plaats.” Kriekaard onderstreept het belang hiervan. „We merken de laatste tijd ook dat steeds meer kerkenraden hieraan behoefte hebben. In een samenwerking met de Cursus Godsdienstonderwijs wordt hierin voorzien.” Deze cursus is inmiddels in twee classes aangeboden en bestaat uit drie avonden. „We gaan hiermee vooral in op vragen vanuit kerkenraden rond het omgaan met jongeren. Tijdens de eerste avond kijken we wie de catechisant is, in de tweede avond buigen we ons over de vraag hoe we hem bereiken en tijdens de laatste avond proberen we de ‘rugzak’ van de catecheet te vullen met werkvormen voor de lessen. Tegelijk blijft de zegen van de Heilige Geest nodig, wil deze toerusting vrucht dragen.”

Gereformeerde Gemeenten in Nederland (GGiN)

Binnen de GGiN vindt „incidenteel” toerusting plaats aan catecheten, zegt H. D. den Toom, beheerder van het kerkelijk bureau in Opheusden. „De laatste keer gebeurde dit rond de invoering van de nieuwe catechisatiemethode van Hellenbroek, die door de Gereformeerde Gemeenten is ontwikkeld. Juist op dat moment bestond de behoefte om hierover geïnformeerd te worden.” Deze toerusting bestond uit een voorlichtingsdag in de classes.

Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland (OGGiN)

De toerusting van catecheten in de OGGiN vindt „op een eenvoudige wijze plaats”, aldus J. M. Verwijs, algemeen scriba van de OGGiN en hoofd van het kerkelijk bureau in Barneveld. „In de lijn van wat we in ons kerkverband gewoon zijn.” Tijdens ambtsdragersbijeenkomsten in classisverband bood het kerkelijk bureau samen met het deputaatschap onderwijszaken „praktische handvatten voor de catecheten.” Verwijs bereikten positieve reacties. „De onderlinge ontmoeting en het gesprek worden gewaardeerd.” Ook noemt de algemeen scriba dat verschillende ambtsdragers toerustingsbijeenkomsten voor kerkenraden bezoeken die vanuit onderwijsinstellingen georganiseerd worden.

„Ineens voor een groep”

Vanuit Driestar educatief is dr. A. J. Kunz betrokken bij een cursus pedagogiek en didactiek die de onderwijsinstelling aanbiedt in samenwerking met het Wartburg College. De catecheten wordt „een didactische gereedschapskist geboden. Het gaat om vragen als: hoe bereid ik een les voor; hoe zorg ik dat het stil wordt als we beginnen; hoe krijg ik persoonlijk contact?”

De tijd vraagt om zulke toerusting, stelt de docent. „Dertig jaar geleden kon je voor een groep gaan staan en drie kwartier een verhaal doen. Nu zijn jongeren mondiger. Gezag is minder gegeven met een ambt en ligt meer in hoe je je opstelt en wat je te zeggen hebt.”

Dr. Kunz merkt bij de catecheten –met name afkomstig uit de rechterflank van de gereformeerde gezindte– „verlegenheid. Overdag werken ze in hun bedrijf, maar ’s avonds staan ze ineens voor een groep.” Anderzijds ziet hij een grote betrokkenheid. „Ze zien catechese als een belangrijk deel van hun roeping, waarbij ze voor de Heere willen verantwoorden hoe ze hiermee omgaan. Ze zoeken ernaar om niet over de hoofden en harten van jongeren heen te praten, maar hen echt te bereiken.”

Hoewel de hervormde predikant pleit voor toerusting, benadrukt hij dat in catechese meer aspecten een rol spelen. „De voorbeelden zijn bekend van catecheten waarop pedagogisch en didactisch genoeg aan te merken is, maar waar wel degelijk iets gebeurde. Het formulier voor ambtsdragers spreekt over een oefenen in de verborgenheden van het geloof. Als dat ontbreekt, is het met een cursus niet op te lossen. De eerste vraag is: heb je iets te zeggen, merken catechisanten iets van de omgang met de Heere?”

Met blijdschap lesgeven

In de periode dat de gereformeerde gemeente van Vlaardingen vacant was, gaf ouderling A. W. van Gilst (55) catechisatie aan twee groepen jongeren. Ook verzorgde hij aanvullende catechese voor gemeenteleden met een onkerkelijke achtergrond. „Die eenvoudige lessen heb ik met blijdschap mogen geven.”

Van Gilst volgde de toerustingscursus voor catecheten die verzorgd wordt door de Jeugdbond Gereformeerde Gemeenten (JBGG) samen met de Cursus Godsdienstonderwijs (CGO). „Het is altijd weer moeilijk om aansluiting te vinden bij de catechisanten, of ze nu 15 of 27 jaar oud zijn. Een les afdraaien is op zich niet het moeilijkste, maar leren ze echt wat van je? Kun je hen dichter bij het Woord en de geloofsleer brengen? Ik ben ervan overtuigd dat het nodig is om regelmatig toerusting te volgen om als catecheet scherp te blijven.”

De ouderling ervoer de avonden als zinvol. „Soms waren ze zelfs te kort. De verschillende werkvormen leerden ons nadenken over onze eigen lessen. Je moet een beetje durven, maar dan zijn er best veel mogelijkheden om de stof aan onze jongeren te brengen. De theorie over het puberbrein was een eyeopener, ik herkende mijn catechisanten in het beschreven gedrag. Ook is het leerzaam om ervaringen met andere broeders te delen.”

Van Gilst ziet ernaar uit dat „onze jongeren verlangen naar onderwijs uit Gods Woord om Hem Die het leven is te leren kennen of Hem meer te leren kennen. Het gaat om de komst van Zijn Koninkrijk. Hij wil daar mensen voor gebruiken. Daar mogen we ons over verwonderen, om dan in Zijn kracht dit mooie maar ook zo moeilijke werk te doen.”