Een tastbaar bewijs van de voordelen van internationale samenwerking, zo noemde president-directeur Allard Castelein van Havenbedrijf Rotterdam woensdag de akte uit 1868.

Zes lidstaten waar de Rijn doorheen liep –Frankrijk, Nederland en de Duitse deelstaten Beieren, Hessen, Baden en Pruisen– garandeerden hierin onder meer vrijheid van scheepvaart over de Rijn en haar zijrivieren, vrijstelling van belastingen, uniforme veiligheidsvoorschriften en gemeenschappelijke Rijnvaartrechtbanken.

De akte geldt nog steeds, zij het dat er nu vijf landen bij betrokken zijn: naast Frankrijk, Duitsland en Nederland hebben sinds 1919 ook Zwitserland en België zich aangesloten.

Castelein: „Het is ondenkbaar dat Rotterdam zonder deze akte haar huidige positie als grootste havenstad van Europa had kunnen krijgen. Als onze havens alleen Nederland hadden kunnen bedienen, zouden ze nooit 470 miljoen ton aan goederen hebben kunnen overslaan.”

Zonder namen te noemen haalde hij hierbij uit naar eurokritische politieke partijen. „Hoe kun je bedenken dat wij onze welvaart zouden kunnen behouden door solistisch denken in isolatie? Deze akte vertelt het verhaal van wat vrije handel kan betekenen.”

Oorlog

De akte arriveerde woensdag per politieschip in Rotterdam vanuit Duitsland. Minister Cora van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat) nam haar in ontvangst. Ze sprak met ontzag over het historische document. „Dit moment is maar een fragment in de rijke levensloop van deze akte. Ze heeft twee wereldoorlogen overleefd. Handel is handel. Terwijl de landen die hun handtekening eronder hadden gezet met elkaar in oorlog waren, ging de vrije scheepvaart op de Rijn door.”

Volgens de bewindsvrouwe verloopt dankzij deze akte 60 procent van het goederentransport tussen Rotterdam en Duitsland over het water, en rijden er tussen de vijf lidstaten van de akte jaarlijks bijna vijf miljoen minder vrachtwagens. „Kun je nagaan wat dat doet voor de files en het milieu.”

Van Nieuwenhuizen greep ook vooruit op de toekomst. Hierbij wees ze op de zogenaamde Verklaring van Mannheim.

Afgelopen 17 oktober, de 150ste verjaardag van de akte, hebben de vijf landen afgesproken dat in 2035 binnenvaartschepen 35 procent minder broeikasgassen en andere verontreinigende stoffen moeten uitstoten dan in 2015. In 2050 moeten alle binnenvaartschepen zelfs nagenoeg volledig klimaatneutraal varen. Van Nieuwenhuizen: „Ik hoop dat dit museum over 30 jaar weer een prachtige nieuwe zaal kan inrichten: die van de groene revolutie in de binnenvaart.”

Bakermat

De akte lag eerder in Duisburg, Bonn, en Mannheim. Ook de laatstgenoemde stad, de bakermat van de akte, had haar slechts in bruikleen: in 1920, in de nasleep van de Eerste Wereldoorlog, verhuisde de Centrale Commissie voor de Rijnvaart (CCR) hiervandaan naar Straatsburg.

De akte nam de CCR, die namens de vijf Rijnlanden de akte handhaaft, destijds uiteraard mee. Vanuit Straatsburg reisde ze vorig jaar ‘terug’ naar Mannheim en verder. Vanaf Rotterdam gaat de akte over zo’n drie maanden terug naar Straatsburg.

Terwijl de pers zich gretig over de akte boog, keek conservator Sjoerd de Meer van het Maritiem Museum woensdag waakzaam toe. Hij sprak van een belangrijk moment.

De CCR is niet zo scheutig met het uitlenen van de akte. Pas in 2001 verliet de akte voor het eerst sinds 1920 Straatsburg: ze kwam toen naar het Maritiem Museum. Rotterdam was toen de Culturele Hoofdstad van Europa.”

Nog van belang

Nu is de akte weer terug, vanwege haar 150-jarig bestaan. „Een symbool van de vrije Rijnvaart”, vindt de conservator. „Ze is al anderhalve eeuw oud, maar nog steeds van belang.”

Dat beaamt ook plaatsvervangend secretaris-generaal Katrin Moosbrugger van de CCR. Zij leidt de huidige rondreis van de akte in goede banen. Terwijl anderen de akte wel als voorloper van de Europese Unie beschouwen, ging Moosbrugger woensdag verder: „Met deze akte werken de betrokken lidstaten nog nauwer samen dan de Europese Unie doet.”

Overigens was een vrije Rijnvaart al vóór 1868 mogelijk. De Akte van Mannheim was een herziening van de Akte van Mainz uit 1831.