Er ging donderdag tijdens het debat over de nieuwe begrotingswet toch een kleine siddering door het Congres toen Mitch McConnell, de leider van de Republikeinen in de Senaat, vertelde dat de president de begrotingswet tekent, maar tegelijk de noodtoestand afkondigt. Nog verbazingwekkender vond de oppositie dat McConnell verklaarde de president daarin te steunen.

Met het afkondiging van de noodtoestand heeft de president de gelegenheid om gelden –buiten het Congres om– over te hevelen van de ene begrotingspost naar de andere, waardoor hij voldoende middelen heeft om de grensmuur te bouwen.

In het bereikte muurcompromis was 1,375 miljard opgenomen voor maatregelen van grensbewaking. Daarmee zou Trump een stalen hekwerk van ruim tachtig kilometer kunnen bouwen langs een van de meest poreuze delen van de grens met Mexico. Trump had eerder om 5,7 miljard dollar gevraagd. Inmiddels denkt hij 8 miljard dollar nodig te hebben.

McConnell verdedigde zijn steun aan Trumps besluit door te stellen dat er sprake is van een nationale crisis. De toestroom van immigranten uit Mexico zou een reële en acute bedreiging zijn van de veiligheid van Amerika.

Deze steun van McConnell is opvallend. Hij staat bekend als een institutionalist die alles keurig volgens de constitutionele regels wil spelen. Eerder verzette hij zich steeds tegen het uitroepen van de noodtoestand, omdat hij bang is voor precedentwerking. Wanneer in de toekomst een Democraat president zou zijn, zou die de noodtoestand kunnen uitroepen om klimaatverandering aan te pakken of vuurwapenbezit aan banden te leggen.

In de Amerikaanse grondwet biedt het afkondigen van de noodstand aan de president ruime mogelijkheden om bij situaties van acute nood of dreiging zonder goedkeuring van het Congres snel en adequaat op te treden. Opeenvolgende presidenten gebruikten die bevoegdheid bij natuurrampen of oorlogssituaties. Probleem is echter wel dat het begrip noodsituatie niet nader is omschreven. Daar zit voor Trump de ruimte om dit paardenmiddel in te zetten.

De kritiek van juristen en van de oppositie is dat Trump nu het uitroepen van de noodtoestand gebruikt om zijn politieke doelen te bereiken. Want waarom doet hij dit nu? De toestroom van immigranten was er in de achterliggende twee jaar ook.

Het antwoord op die vraag is gemakkelijke te geven. In het Huis van Afgevaardigden heeft de partij van Trump de meerderheid verloren. Hij kan dus niet meer verwachten dat hij daar de komende twee steun krijgt voor het afsluiten van de grens.

De leider van de Democraten in het Huis, Nancy Pelosi, bestempelt het uitroepen van de noodtoestand als een „ernstige vorm van machtsmisbruik.” Zij beloofde donderdag dat haar partij alle politieke en juridische middelen zal inzetten om Trumps besluit ongedaan te maken. Haar plan is om het aan te vechten bij de federale rechtbanken en bij het Supreme Court. Die kunnen dan de noodtoestand toetsen aan de grondwet.

Er bestaat echter op dit vlak geen enkele jurisprudentie. Er is immers nog nooit eerder een noodtoestand aangevochten, simpelweg omdat het nooit controverse opriep.

Ondanks de kritiek, zet Trump door. De bouw van de muur is zo ongeveer zijn belangrijkste verkiezingsbelofte. Als hij die niet inlost, zal hij bij een groot deel van zijn achterban te boek staan als slappeling. Dat is voor Trump het ergste wat hem kan overkomen.