Europa in zijn moderne gestalte was nog maar een adolescent toen Groot-Brittannië als handelspartner toetrad tot de Europese Economische Gemeenschap (EEG). Maar Groot-Brittannië handelde onbezonnen door met het jonge meisje Europa te flirten. De flirt leidde tot een verloving en uiteindelijk tot een huwelijk. Nu is er nog maar één optie: echtscheiding. Groot-Brittannië had niet voorzien dat de adolescent zou opgroeien. Maar nu Europa de volwassenheid lijkt te gaan bereiken, heeft het land besloten dat het niet houdt van een volwassen Europese Unie (EU) en wil het nu een uitweg.

Het kabinet van premier Edward Heath (regerend van 1970 tot 1974) spoorde Groot-Brittannië aan tot een verloving. Het zag de EEG als het gemakkelijke alternatief voor de oplossing van binnenlandse problemen. Televisieoptredens van Heath hielpen Groot-Brittannië ervan te overtuigen dat het op de rand van een faillissement stond. Hulp van buitenaf was nodig. Misschien dacht Heath dat de Britten zouden leren minder te staken en meer te werken door de Britse autoarbeiders te laten concurreren met hun Duitse rivalen. Als hij dat wilde bereiken, mislukte die opzet. De autofabrikant Mini ging naar Stuttgart, Rolls Royce naar München en het Britse Leyland-Motors werd gestript achtergelaten om vervolgens te zinken. Het nam daarbij bekende automerken met zich mee, zoals Rover en MG. De EEG leverde de Britten daarmee weinig goeds op.

Moreel verval

Waarom heeft Groot-Brittannië eigenlijk toegegeven aan Heath’s keuze voor Europa? De reden kan alleen maar liggen in wat in het decennium vóór de regering van Edward Heath gebeurde. Toen raakte het land zo in moreel verval, dat het bereid was om aan de leiband van deze politieke rattenvanger te lopen.

Landen kunnen zich afwijkend gedragen. De Fransen deden dat met hun Franse Revolutie en de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog tegenover de Joden. In de jaren zestig van de vorige eeuw vergat Groot-Brittannië zijn serieuze verleden en ging het ’s nachts feesten en overdag slapen. Londen werd de drugsverslaafdenhoofdstad van de wereld, waarbij elk modehuis en elke muziekstudio de concurrent probeerde te overtreffen door de grenzen van fatsoen en beschaafdheid te verleggen. Een samenleving kan hier maar korte tijd zonder. Uiteindelijk komt de dag van de afrekening.

Dankzij het referendum van David Cameron over Europa kreeg Groot-Brittannië de kans om zich te herstellen van de fout ooit lid te worden van de EEG.

Mijlpalen

Wie zijn verleden vergeet, bedreigt zichzelf met de ondergang. Groot-Brittannië vergat zijn verleden toen het zich bij EEG en later de EU aansloot. Naties worden niet door het heden maar door hun verleden bepaald.

Zoals alle landen kan Groot-Brittannië terugkijken op bepaalde mijlpalen in zijn ontwikkeling. Magna Carta, het handvest over vrijheden en rechtspraak uit 1215, garandeerde de vrijheid tegenover tirannie en totalitarisme, door de macht van de overheid te begrenzen. Vier eeuwen later versterkte Bill of Rights dit ideaal. Dit wetsdocument, door Engeland aangenomen in 1689, vormde de basis voor de democratische parlementaire monarchie. Bij de toetreding tot de EU negeerde het land deze essentiële waarborgen en ruilde het de verantwoordelijkheid van de nationale autoriteiten in voor de onverantwoordelijkheid van de Europese overheid.

Niets is kostbaarder voor het individu dan zijn vrijheid. Groot-Brittannië verloor zijn eigen rechtstelsel, het Habeas Corpus, dat in 1679 werd ingevoerd. Het garandeerde het recht van iedere gearresteerde om de reden van zijn arrestatie te kennen, en dat iemand maar een korte tijd kan worden vastgezet totdat bewijs tegen hem werd geleverd. Door EU-wetgeving werd Habeas Corpus vervangen door Corpus Juris. Dat rechtsstelsel keert de rechten van Habeas Corpus om door de bewijslast voor het bewijzen van onschuld te leggen bij het individu in plaats van dat de staat schuld moet bewijzen. Het Europees aanhoudingsbevel (EAB) is een product van Corpus Juris. Elke EU-burger kan voor onbepaalde tijd worden vastgehouden door het beschuldigende land, dat niet verplicht is om de reden van de arrestatie toe te lichten of de schuld van de gearresteerde te bewijzen. Groot-Brittannië had beter moeten weten toen het Corpus Juris accepteerde.

Eilandmentaliteit

Maar Groot-Brittannië onderscheidt zich ook op een ander punt. Het Britse volk heeft een eilandmentaliteit en dat verklaart wellicht de onafhankelijkheid van geest die zo niet wordt gevonden in landen die grenzen delen. Historisch gezien is de zee een belangrijk obstakel tussen Groot-Brittannië en zijn agressors. Voor Denemarken in de middeleeuwen en meer recent voor Duitsland was het Kanaal een belangrijke barrière om Groot-Brittannië te bereiken. Niet dat de Britten nu rekenen op een oorlog, maar de geschiedenis is er niettemin.

Toch hebben Groot-Brittannië en de volken van Noord-Europa een belangrijke gemeenschappelijke erfenis: de Reformatie. Maar zelfs deze gedeelde erfenis dreigt de EU te verdelen. Europa onderging een Contrareformatie, waarbij de Rooms-Katholieke Kerk protestantse landen zoals Frankrijk, Spanje en Italië terugwon. Vanwege de verschillen tussen het protestantisme en het rooms-katholicisme is Europa nu eenmaal verdeeld. De EU wil bij alle ongelijkheid de bindende factor zijn, ook bij andere tegenstellingen, zoals tussen de economieën van de EU-landen. De noordelijke landen hebben sterkere economieën en dragen door de EU-regels een veel grotere financiële last. Vanwege deze verschillen heeft Groot-Brittannië zonder de EU meer kans op binnenlandse vrede dan met een EU-lidmaatschap. Het land nam in de 17e eeuw de noodzakelijke stappen om de continuering van het protestantisme te waarborgen.

Met spijt slaat Groot-Brittannië het pad van echtscheiding in. Maar het land heeft onder God allereerst een plicht tegenover zijn volk. In de jaren zestig van de vorige eeuw vergat het zijn erfgoed. De brexit is slechts de omkering van deze fout, een fout waarvoor Groot-Brittannië veel heeft betaald. Het brexit-referendum was misschien vreemd voor Europa, dat zich inzet voor toenemende integratie. Voor Groot-Brittannië was het, met de woorden van Winston Churchill, „the finest hour of Great-Britain”.

De auteur is documentairemaker met speciale aandacht voor de Reformatie en de moderne geschiedenis.