Ongeloof. Die reactie herinnert Heikoop zich van zichzelf en zijn toenmalige collega’s van de Rabobank op het faillissement van de Amerikaanse bank Lehman Brothers. Hij maakt een vergelijking met 11 september 2001. „De aanslagen op de Twin Towers van die dag hebben de samenleving als geheel veranderd. Maar de bancaire wereld praat altijd over een ”voor en na Lehman”.”

Als vermogensbeheerder van rijke ondernemers zat Heikoop in het najaar van 2008 dicht bij het vuur. In de eerste week na ”Lehman” ontstond er al vertwijfeling en onrust in de financiële wereld, merkte hij. Vooral de snelheid waarmee de crisis oversloeg naar Europa wekte grote verbazing. „Wereldwijd bleken financiële systemen en economieën met elkaar verbonden te zijn.”

Alsof er een gordijn werd opengetrokken, zegt hij. Opeens doemden grote financiële risico’s op. „Neem nou obligaties (leningen aan een overheid of bedrijf, GH). We dachten dat risico’s keurig netjes afgedekt waren. Maar toen de Amerikanen niet meer konden afbetalen, bleek dat het schijnveiligheid was geweest.”

In tien jaar tijd verschoof de commerciële cultuur van de Rabobank naar een klimaat van verantwoording. „Bij de verkoop van beleggingsproducten is het nu belangrijk dat je kunt uitleggen waarom het product goed is voor de klant.”

Bankierseed

De invoering van de bankierseed in 2015 moest het vertrouwen in de integriteit van bankiers herstellen. Een goede zaak, vindt Heikoop. „Al moet uit iemands daden nog maar blijken of de verklaring waarde heeft.” Bij sommige bankiers heeft hij daar zijn vraagtekens bij. „De toon aan de top en gedrag bepalen veel. Die stralen uit naar de organisatie.”

Destijds was Heikoop naast zijn werk bestuurder bij een pensioenfonds. Sinds drie jaar zit hij aan de ‘andere kant’. Namens DNB controleert hij nu de handel en wandel van bestuurders van pensioenfondsen. Desnoods legt hij trapsgewijs maatregelen op, bijvoorbeeld door een verbeterplan te eisen.

In crisistijd hebben pensioenfondsen nadeel gehad van de lage rente. Beleggingen leverden minder op. Sinds ”Lehman” worden onverwachtse risico’s van pensioenfondsen veel uitgebreider onderzocht. Daarmee doelt Heikoop niet alleen op financiële risico’s. Hij kijkt ook kritisch naar de pensioenadministratie, en beveiliging tegen cybercriminaliteit en datalekken. „Het is mijn bedoeling dat bestuurders op hun beurt vragen stellen aan hun ondergeschikten.” Vaker dan voorheen brengen de toezichthouders een bezoek ter plaatse. Om er zeker van te zijn dat zaken niet alleen op papier in orde zijn.

Daarnaast verzakelijkte de cultuur. Voor de crisis had niemand het over belangenverstrengeling. DNB zette het onderwerp op de agenda. Dat heeft volgens Heikoop geleid tot meer besef dat bepaalde functies van pensioenbestuurders niet gecombineerd kunnen worden door tegengestelde belangen. Bijvoorbeeld als een bestuurder in zijn gewone werk onderhandelt over een beperking van de pensioenregeling in de cao, en als bestuurder van het pensioenfonds besluit over het verhogen van de pensioenen.

Aan de andere kant is er nog veel te winnen in het tegengaan van verkeerde prikkels in beloningen van vooral buitenlandse vermogensbeheerders. „In het buitenland leeft minder besef dat keuzes verantwoord moeten worden aan de pensioendeelnemer.”

Terugblikkend op de gevolgen van de crisis ziet Heikoop een tweedeling. „Velen hebben nauwelijks iets gemerkt. Maar degenen die hun huis moesten verkopen, door verlies van werk, ziekte of echtscheiding, zijn zwaar geraakt. Van een restschuld van 30.000 tot 40.000 euro ondervinden ze nog jaren de trieste gevolgen.”

Broos evenwicht

De grote welvaart van Nederland is niet vanzelfsprekend voor de rest van de wereldbevolking en staat in schril contrast tot de omstandigheden waarin vluchtelingen verkeren, zegt Heikoop. „Je mag diep dankbaar zijn voor de westerse voorrechten. Ons past bescheidenheid.”

De huidige tijd kent een broos evenwicht. „De economie heeft zich enorm goed hersteld, maar alles is ook nog steeds ontzettend met elkaar vervlochten.” Hij wijst op de discussie over de begroting van Italië. Dat land houdt zich niet aan de Europese afspraken.

„Ook spelen er klimaatrisico’s en is de politiek wereldwijd instabiel. Overheden kunnen lang niet alle onzekerheden opvangen.” Tegelijk is het Heikoops persoonlijke overtuiging dat God regeert en Hem nooit iets uit de hand loopt.

serie 10 jaar crisis

Op de val van Lehman Brothers in september 2008 volgde een wereldwijde crisis. Ook Nederland maakte magere jaren door. Hoe kwam het zover en wat hebben we ervan geleerd? Deel 7.