De Russen zijn trots op de Kaspische Zee, want zo’n 80 procent van al het water dat wordt geleverd aan het enorme meer komt uit de Russische rivier de Wolga. De Russen hebben een haven in het plaatsje Astrachan, ten noorden van het meer, dat ruim negen keer zo groot is als Nederland.

Voor Rusland is de Kaspische Zee van enorm economisch belang. Niet zozeer vanwege de visserij en de kaviaar die er wordt gevangen, maar vooral vanwege de aardolie en het aardgas die onder de bodem gewonnen kunnen worden. Ook voor de andere omliggende landen is het meer van grote waarde.

Onduidelijk

Toch zijn nog veel olie- en gasvoorraden in de Kaspische Zee niet aangeboord. Niet omdat landen dat om milieuredenen of gebrek aan wilskracht niet willen doen. Maar omdat niet duidelijk is van wie de grondstoffen zijn. De Kaspische Zee is namelijk nog van niemand.

Dat is een gevolg van de val van de Sovjet-Unie. Vroeger waren het alleen de Sovjet-Unie en Iran die aanspraak op de Kaspische Zee maakten. De landen kwamen er samen wel uit. Sinds 1991 is het aantal kustlanden echter toegenomen en willen vijf verschillende staten meeprofiteren van de rijke zeebodem.

Een ontmoeting in het Kazachse kusthaventje Aktau, halverwege volgende maand, kan verandering in de onduidelijkheid brengen. De presidenten van Kazachstan, Rusland, Azerbeidzjan, Turkmenistan en Iran willen de zee op een vredige en ecologisch verantwoorde manier verdelen.

De bedoeling is om alle betrokkenen te laten profiteren van de afspraken. Dat kwamen de vijf landen op 20 juli overeen. Tevens spraken ze af dat ze met elkaar zullen streven naar positieve effecten op het milieu en het klimaat in de regio.

„Het is fantastisch om te zien hoe de kustlanden van de Kaspische Zee bij elkaar komen om zich in te zetten voor de toekomst van deze juweel in de regio met een uniek ecosysteem. Ik ben ervan overtuigd dat dit een grote winst betekent voor het ecologisch milieu van de regio. Bovendien laat het de wereld zien dat duurzame ontwikkeling iets is waar we met z’n allen achter kunnen staan”, aldus Erik Solheim, voorzitter van de ecologische commissie van de Verenigde Naties.

Er was lang discussie over de vraag welke verdeelmethode er moest worden gebruikt. Vijf even grote stukken, of een afbakening volgens het aantal kustkilometers? Ook moest de Kaspische Zee worden gedefinieerd: is het een zee of is het een meer? Een zee moet volgens internationale verdragen worden verdeeld.

De eerste ontmoeting tussen de leiders van de vijf betrokken landen had plaats in de Turkmeense hoofdstad Asjgabat, in 2002. Daarna volgden Teheran (2007), Bakoe (2010), en het Russische Astrachan (2014). De vijfde ontmoeting over de toekomst van de Kaspische Zee zal plaatshebben op 12 augustus. Volgens velen zal die vrede en welvaart brengen in de regio.

Kasjagan

Critici waarschuwen voor de potentiële schade die exploitatie van de voorraden van het meer kan veroorzaken. Ze wijzen naar de problemen met het Aralmeer, niet ver van de Kaspische Zee. Dat meer kwam door slordigheid en corruptie binnen twee generaties bijna leeg te staan. De ecologische problemen zijn vooralsnog niet te overzien.

Door de klimaatverandering is ook de oppervlaktespiegel van Kaspische Zee de laatste decennia gedaald. Alleen goed management en afspraken kunnen ervoor zorgen dat er geen grotere problemen ontstaan.

Het grootste olieveld, Kasjagan, ligt bij de Kazachse oever, en is een ander voorbeeld van allerlei slordigheden in landen van de voormalige Sovjet-Unie. De extreme temperaturen in het gebied, van -35 graden ’s winters tot 40 graden ’s zomers, leidden in combinatie met mismanagement en onenigheid tot vervuiling en schade aan het milieu in het Kazachse gedeelte van de Kaspische Zee.

Dwarsliggen

De voornaamste reden waarom het maken van afspraken zo lang duurde, is het dwarsliggen van Iran en Rusland. Vooral Rusland wil niet dat de Centraal-Aziatische landen, Kazachstan en Turkmenistan, onderzeese pijpleidingen aanleggen richting Europa via Azerbeidzjan.

Rusland eiste tot nu toe dat alle vijf kustlanden het met een bouwproject eens moeten zijn voordat een dergelijke pijpleiding kan worden aangelegd. De officiële reden: het milieu moet op die manier de hoogste prioriteit krijgen.

Rusland ziet zijn stevige positie als enige verkoper van gas aan Europa langzaam verslappen. In het concept van het akkoord dat op 12 augustus zal worden getekend, staat dat een pijpleiding alléén hoeft te worden goedgekeurd door de landen waar de pijpleiding wordt aangelegd.

Als Rusland bereid is om te tekenen –en daar lijkt het op– gaan Turkmenistan, Kazachstan en Azerbeidzjan er goed op vooruit. Niet langer zullen Turkmenistan en Kazachstan afhankelijk zijn van twee afnemers (China en Rusland), maar kunnen ze ook gaan exporteren naar Europa. Dat gaat allemaal via Azerbeidzjan, dat flink zal profiteren van de doorvoeropbrengsten.

Turkmenistan heeft een voorraad van 17.500 miljard kubieke meter gas. Dat is 9 procent van de wereldvoorraad. Het is dus niet zo gek dat de Europese Unie een verdrag sloot met Azerbeidzjan en Turkmenistan om een Trans-Kaspische pijpleiding aan te leggen.

Ook Kazachstan heeft veel in zijn mars: het deel van de Kaspische Zee dat aan Kazachstan grenst, produceerde vorig jaar zo’n 570.000 vaten olie per dag. Er is naar schatting nog een voorraad van 13 miljard vaten. De winst van de Kazachen zal met een andere verdeling van de economische inkomsten omhooggaan.

Tekenen

Als alle partijen meegaan in het tekenen van dat verdrag betekent het dat er veel megaprojecten zullen beginnen. Veel plannen zijn opgeschort tot alle meningsverschillen tussen de vijf landen zijn weggenomen.

Een voorbeeld van zo’n project is het olieveld Araz-Alov-Sjarg. Tot voor kort mocht hier niet worden gebouwd, omdat Iran en Azerbeidzjan het niet eens konden worden over de eigendomsrechten van het gebied. Het lijkt erop dat beide landen samen gebruik gaan maken van de Kaspische reserves. Zo gaat Azerbeidzjan niet alleen verdienen als transitland, maar ook als olieproducent.