Wij brengen in de gemeente blockchain al in de praktijk maar ik weet eigenlijk nog steeds niet volledig hoe het werkt, zegt Erwin van der Maesen de Sombreff, hoofd ruimte en welzijn van de gemeente Zuidhorn. „Dat geeft al aan hoe ingewikkeld de theorie is.”

Om de nieuwe technologie van blockchain begrijpelijk te maken, organiseerde de gemeente Zuidhorn in april een bijeenkomst. Wat is blockchain? Hoe kan de samenleving er gebruik van maken? Zo’n zeventig mensen kwamen erop af om antwoord te krijgen op deze vragen.

„Blockchain ondersteunt een nieuwe vorm van betalen”, zegt Van der Maesen de Sombreff. „Het is een soort logboek, waarbij een transactie wordt vastgelegd in een blokkenreeks van gegevens. De betalingen gaan directer dan nu het geval is. Normaal is er bij transacties nog een tussenpersoon, een bank bijvoorbeeld. Een bank is niet meer nodig als je via blockchain betaalt, het gaat rechtstreeks van de ene persoon naar de andere.” Een groot netwerk van onderling verbonden computers controleert of alles op de correcte manier verloopt.

In Zuidhorn is blockchain intussen al in de praktijk gebracht. De gemeente past het toe bij het zogenoemde kindpakket. Dat is een toepassing die is bedacht voor kinderen tussen de 4 en de 18 jaar die onder de armoedegrens leven. Voorheen hielp de gemeente Zuidhorn hen door papieren vouchers uit te verstrekken aan hun ouders. De vouchers vertegenwoordigden een bepaalde waarde. Die ouders konden dan naar bijvoorbeeld een kledingwinkel voor wat kinderkleren en hoefden dan qua betaling alleen maar de voucher te laten zien.

Niet flexibel

„Maar dat was niet bepaald flexibel”, zegt Van der Maesen de Sombreff. „Je moest dat bedrag in één keer uitgeven en dat kon dus ook maar op één plek. Daarnaast speelde er bij mensen toch een stukje schaamte. Je moest op een andere manier afrekenen dan de andere mensen in de rij. Wij vroegen ons af of dat niet flexibeler en digitaal kon. En dat is nu mogelijk, via blockchain.”

De gemeente werkt sinds november met het nieuwe systeem. Inmiddels zijn er twaalf winkels op aangesloten, waaronder kledingwinkels en speelgoedwinkels. Tweehonderd kinderen kunnen per jaar ieder 300 euro uitgeven. Hoe werkt dat? Als je onder de doelgroep valt, krijg je een QR-code (een code van zwart-witte vlakjes) van de gemeente toegestuurd. Die kan geprint en aan een winkelier getoond worden. Ook kan de code simpel op het scherm van de mobiele telefoon tevoorschijn gehaald worden. Je gaat naar een winkel om bijvoorbeeld voor 35 euro aan kleding te kopen. In plaats van dat je contant of met pin betaalt, laat je de code zien. De winkelier scant die. De transactie wordt binnen het blockchainsysteem afgehandeld en via een verbinding met de BUNQ-bank (die alle dienstverlening digitaal doet) wordt het geld meteen overgemaakt naar de winkelier, zonder tussenkomst van de gemeente. De QR-code laat bij de volgende keer scannen in een andere winkel zien of er nog voldoende tegoed is; een klant kan zijn jaarbedrag dus verdelen over verschillende winkels en het geld wanneer hij maar wil gedurende het jaar uitgeven.

Bij het vorige systeem maakte de gemeente het geld van tevoren over naar deelnemende winkeliers en was het maar de vraag of mensen eenzelfde totaalbedrag bij die winkeliers zouden uitgeven.

Het nieuwe systeem heeft volgens Van der Maesen de Sombreff veel voordelen. Het is een „smart contract” – letterlijk een slimme afspraak. Dat betekent dat van tevoren vaststaat waar het geld kan worden uitgegeven. Als je met de code naar een winkel gaat die niet met het kindpakket meedoet, werkt de code niet. En het beschikbaar gestelde budget blijft op de rekening van de gemeente staan totdat het wordt uitgegeven.

De gemeente heeft bovendien meer zicht op het effect. „Bij het nieuwe systeem weten wij ook zeker of het geld wordt uitgegeven”, zegt Van der Maesen de Sombreff. „Hiervoor hadden wij minder zicht op wat ouders met het geld deden. En je kunt het geld nu bij meerdere winkels uitgeven. Inderdaad, je moet nog steeds op een andere manier betalen dan met pas of contant geld. Eerst via een voucher, nu via een QR-code. Dat lijkt een nuanceverschil, maar wij horen van gebruikers dat ze het veel prettiger vinden om de QR-code te gebruiken.”

Mobiel

Herman van der Meulen heeft twee fietsenwinkels, in Zuidhorn en in Groningen. Hij is een van de ondernemers die bij het kindpakket zijn aangesloten en deed ook al mee toen de mensen nog papieren vouchers konden laten zien. Ziet hij schaamte bij de gebruikers van het kindpakket? „Ik zag bij het oude systeem mensen weleens wat schichtig om zich heen kijken”, zegt hij. „Bij het nieuwe systeem merk ik daar veel minder van. Je kunt tegenwoordig ook contactloos met je pinpas betalen, je gebruikt je mobiel ook om geld over te maken. Andere mensen in de rij kijken er niet meer zo snel van op als iemand aan de kassa staat en zijn mobiel tevoorschijn haalt.” Er wordt zeker gebruik van gemaakt, zegt hij, elke week komen er mensen bij hem langs om van het kindpakket gebruik te maken.

Van der Meulen is zeer te spreken over het nieuwe systeem. „Administratief gezien is het veel handiger”, legt hij uit. „Ik ben er minder tijd aan kwijt dan voorheen. Het is een snel systeem dat heel makkelijk te gebruiken is. De klant laat de code zien, ik scan het snel en de betaling is voltooid. Er kan nauwelijks iets misgaan.”

Over de gemeentegrens

„We gaan het nu verder ontwikkelen en kijken of er aanvullende wensen zijn voor het kindpakket”, zegt Van der Maesen de Sombreff. En misschien wordt het systeem ook wel uitgerold over de gemeentegrens heen. „We hopen dat we in augustus de andere gemeenten van het Westerkwartier aan kunnen sluiten. En het zou natuurlijk heel mooi zijn als de rest van Nederland het ook gaat gebruiken. Daarnaast hopen we dat in onze gemeente meer organisaties en bedrijven zich bij het kindpakket aansluiten. We zijn begonnen met winkeliers en het zwembad, maar sportverengingen zijn natuurlijk van harte welkom om mee te doen.

Maarten Velthuijs is de voorzitter van stichting Forus, die apps ontwikkelt voor het publieke domein. Hij heeft zich namens de stichting beziggehouden met de toepassing van blockchain op het kindpakket. Hoe ziet hij de toekomst van deze techniek? „We zijn samen met de overheid bezig om blockchain toe te passen bij de digitale identiteit van mensen”, legt hij uit. „Het is een bijzonder grote stap, maar we hopen dat mensen binnen een aantal jaren hun digitale identiteit in een app hebben staan en deze zo kunnen gebruiken. Dat klinkt snel, maar kijk hoe snel internet zich ontwikkeld heeft.”

„Als je een betaling doet via blockchain, kun je die transactie dus letterlijk terugzien in een blokkenreeks”, zegt Velthuijs. „In die blokkenreeks zit een combinatie van cijfers die jouw identiteit aangeeft. Die identiteit willen we breder gaan inzetten. Als je nu bijvoorbeeld je paspoort of rijbewijs moet verlengen, moet je dat via de overheid regelen. Je moet allerlei formulieren invullen en dat kan nogal wat tijd in beslag nemen. Wat wij willen bereiken, is dat het door middel van deze digitale ID makkelijker wordt om informatie te delen. Dat je bijvoorbeeld via een app alleen maar bij de gemeente aan hoeft te geven dat je een nieuw rijbewijs nodig hebt. Via die app krijgt de gemeente meteen alle benodigde informatie binnen. Je hoeft dan geen formulieren meer in te vullen.”

Velthuijs houdt nog wel een slag om de arm. „Blockchain staat op dit moment nog in de kinderschoenen. Ik wil ook zeker niet beweren dat blockchain het een en al is. Er moet nog heel veel gebeuren voordat het op grote schaal kan worden toegepast.”

Gebruiksvriendelijk

Als er bij allerlei transacties geen tussenpersoon meer nodig is, hoe komt de rol van de overheid er dan uit te zien? „Dat is de grote vraag en daar moeten we goede gesprekken over gaan voeren”, zegt Velthuijs. „De overheid zal altijd blijven verifiëren wie iemand is. Maar de overheid moet wel expertise ontwikkelen en nieuwe technieken als deze faciliteren.”

Hoe gebruiksvriendelijk zal de app worden? Kunnen ouderen ermee omgaan? „Mijn opa laat mij regelmatig YouTubefilmpjes zien op zijn iPad”, zegt Velthuijs. „Dus hij zou zo’n app, als hij er uitleg bij krijgt, best kunnen gebruiken. Het hangt dus eigenlijk van de mensen zelf af. Het is wat gebruiksvriendelijkheid betreft geen moeilijk systeem. Ik denk dat het voor de meerderheid van ouderen goed te gebruiken is. Voor degenen die er moeite mee hebben zal er dan ondersteuning moeten zijn.”

Fietsenmaker Van der Meulen ziet deze stap wel zitten. „De basisgedachte vind ik goed, blockchain kan dingen veel makkelijker maken”, zegt hij. „Als mijn fiets wordt gestolen, ben ik vrij lang bezig met aangifte doen. Ik moet op het bureau allemaal formulieren invullen of het moet via DigiD. Stel dat ik mijn wachtwoord daarvoor niet meer weet. Dan moet ik dat opnieuw aanvragen en daar gaan ook wel een paar dagen overheen. Als je dat vergelijkt met de nieuwe situatie, dan gaat alles straks veel sneller en makkelijker.”