”Luther is de afgang van het jaar”, kopte de Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ) afgelopen maand. De vooraanstaande zakenkrant ging uitvoerig in op de economische kanten van het jubileumjaar 500 jaar Reformatie. Afgezet tegen de hoge verwachtingen die de kerk, toeristische sector en lokale overheden hebben uitgesproken, valt de belangstelling bitter tegen, aldus de krant.

Er is bovendien vooraf veel geld in gestoken. Het kerkelijk organisatiebureau in Wittenberg kreeg een budget van 50 miljoen euro, de deelstaat Saksen-Anhalt besteedt zo’n 100 miljoen euro en de stad Berlijn in totaal 40 miljoen euro aan verschillende projecten. Denk daarbij ook aan de uitbreiding van infrastructuur, renovatie van historische gebouwen en informatiecampagnes. De FAZ kwam na het optellen van steun van de staat, kerken en private giften uit op een bedrag van bijna een half miljard euro.

Vooral bij de Weltausstellung Reformation, de openluchttentoonstelling van de Evangelische –Lutherse– Kerk (EKD) in Wittenberg, blijven de bezoekers weg, zoals eerder gemeld. Geïnteresseerden kunnen hier de „grootste Bijbel ter wereld” beklimmen, „tot bezinning komen” in een reuzenrad, deelnemen aan een oecumenisch gebed en zich laten „zegenen” door de „zegenrobot” BlessU-2 (wat tot nu toe een kleine 6000 mensen deden). Werd vooraf op een half miljoen mensen gehoopt, halverwege juli waren het er nog niet meer dan 40.000. Actuelere cijfers zijn er niet.

Maar de stemming in de Luther-steden waar dit jaar speciale tentoonstellingen zijn, is heel anders. Woordvoerders van de nationale exposities in Eisenach, Wittenberg en Berlijn zijn onaangenaam verrast door de negatieve berichtgeving.

Positieve reacties

„We zijn eigenlijk heel erg tevreden”, zegt projectmanager Nina Mütze van Luther 2017, de overkoepelende organisatie achter de drie tentoonstellingen. „Succes is niet alleen te meten met cijfers. We krijgen enorm veel positieve reacties, vanuit de hele wereld. Ook vanuit de academische wereld, waar onze wetenschappelijke catalogus bij de tentoonstelling zeer gewaardeerd wordt.”

Anders dan het openluchtevenement van de EKD in Wittenberg, dat nog tot 10 september loopt, hebben de musea vooraf geen streefgetal aangegeven, zegt Mütze. „Als je roept dat er 500.000 mensen moeten komen, gaan kranten zich inderdaad afvragen waar ze blijven. Op de Wartburg en in Wittenberg zijn we juist blij met de extra bezoekers. Bij de tentoonstelling over zending ”Der Luthereffekt” in Berlijn loopt het met 30.000 mensen niet storm, maar de hoofdstad is natuurlijk ook geen echte Reformatiestad.”

In Wittenberg, waar bij het Lutherhaus de 95 stellingen worden uitgelicht, is men ook erg te spreken over het aantal bezoekers, zegt woordvoerder Carola Schüren. „Ik ben net de tussenbalans aan het opmaken. Het gaat prima hier in Wittenberg, waar Luther woonde, op de Wartburg, bij het geboorte- en sterfhuis in Eisleben en het huis in Mansfeld waar hij opgroeide. In vergelijking met vorig jaar tellen we in de meeste gevallen driemaal zo veel bezoekers.”

Veel Nederlanders

De helft van die bezoekers komt van buiten Duitsland, en voornamelijk uit landen waar traditioneel veel lutheranen wonen, zoals de Verenigde Staten, Zuid-Korea en Zweden. „Maar we zien ook opvallend veel Nederlanders. Vaak komen ze in groepsverband, het doet me deugd dat daar veel jeugdgroepen bij zitten. Dat is precies de leeftijd waar je als musea op hoopt.”

De stichting Luthergedenkstätten, waaronder de musea vallen, kreeg dit jaar al bezoek van 128 reisgezelschappen uit Nederland, vertelt Schüren. „Gemiddeld bestaat zo’n groep uit 20 personen, dan kom je al snel op zo’n 2500 mensen.”

Verreweg het meest populair is kasteel de Wartburg in Eisenach, waar de reformator was ondergedoken en werkte aan zijn Bijbelvertaling. De burcht trok sinds de opening van de jubileumexpositie ”Luther en de Duitsers”, half mei, 100.000 bezoekers. Het Lutherhaus in Wittenberg is met 40.000 bezoekers over dezelfde periode ook tevreden.

En onbetwist is natuurlijk ook het succes van het Duitse speelgoedmerk Playmobil, dat al meer dan 1 miljoen exemplaren van zijn 7,5 centimeter grote Lutherfiguurtje wist te verkopen.

Lees ook op rd.nl:

Tegenvallende bezoekersaantallen wereldtentoonstelling Reformatie Wittenberg (rd.nl, 20-07-2017)

Van Maarten Luther naar Martin Luther King (rd.nl, 20-06-2017)

Dr. Johannes Block: Vroeger leefde men in Wittenberg mét de Reformatie, nu leeft men erván (rd.nl, 08-06-2017)

Nationale tentoonstelling in Berlijn belicht „effect” van Luthers optreden (rd.nl, 29-06-2017)