Een wereld zonder taalbarrières is een aantrekkelijk idee voor toeristen en zakenreizigers. Zonder dat ze een andere taal hoeven te spreken, kunnen ze communiceren met andere wereldburgers. Sinds de jaren zeventig ontwikkelen bedrijven daarom technieken en systemen die gesproken zinnen direct kunnen vertalen.

Vooral de introductie van vertaalcomputers in speelfilms en sciencefictionboeken heeft de belangstelling hiervoor aangewakkerd. Met zo’n vertaalcomputer kunnen particulieren en bedrijven hun eigen taal blijven spreken en toch met mensen in een andere taal communiceren. Een dure tolk is niet meer nodig, een vreemde taal leren evenmin en het apparaat biedt letterlijk grenzeloze mogelijkheden. Wie alle talen machtig is, heeft de wereld aan zijn voeten.

Het duurde echter nog tientallen jaren na de eerste pogingen voordat de eerste echte vertaalcomputers werden geïntroduceerd. Pas vorig jaar kondigde het Chinese Waverly Labs via crowdfundingwebsite Indiegogo het eerste initiatief voor een vertalende zakcomputer voor consumenten aan: Pilot, een vertaalcomputer met een microfoondie in het oor wordt geplaatst en die draait op de processor van de smartphone. Kort daarna volgden er nog twee bedrijven: het Japanse bedrijf Logbar met ili en de Nederlands-Chinese start-up Travis met Travis the Translator, allebei zakvertaalcomputers.

Instantvertaling

Opvallend aan de introductie van de drie verschillende producten is dat ze onafhankelijk van elkaar werden ontwikkeld. De drie producten voorzien allemaal in dezelfde behoefte: ze bieden allemaal een ”instant translation” (letterlijk: ogenblikkelijke vertaling). Ze maken alle drie gebruik van een klein apparaatje met daarin een microfoon en een luidspreker.

Gebruikers selecteren een brontaal –de taal waarin zij spreken– en een doeltaal – de taal waarin moet worden vertaald. Ze spreken hun zin in, waarna het apparaatje binnen enkele milliseconden een vertaling laat horen. Rechtstreeks communiceren is er dus nog niet bij, maar een tolk is niet meer nodig.

Pilot, ili en Travis zijn eigenlijk sprekende varianten van Google Translate, de schriftelijke vertaalmachine van Google. De software in de kleine apparaten registreert woorden en berekent razendsnel de juiste vertaling. Deze wordt via een tekst-naar-spraakfunctie door de luidspreker verstaanbaar gemaakt.

Omdat er oneindig veel woordcombinaties mogelijk zijn, kiezen de ontwikkelaars voor een ”rekenmethode” in de apparaatjes. Deze zoekt bij elk woord de juiste vertaling en combineert alle vertaalde woorden vervolgens tot een zin.

Deze werkwijze heeft als voordeel dat er geen database met honderden miljoenen mogelijke zinnen hoeft te worden samengesteld. Een nadeel is dat de vertaalcomputers een sterke processor moet hebben die snel vertalingen kan berekenen.

Contextafhankelijk

Het berekenen van vertalingen biedt technologische voordelen en maakt het mogelijk om relatief goedkope zakvertalers te ontwikkelen. Tegelijkertijd schuilt er een adder onder het gras: de databases met vertalingen worden samengesteld op basis van vergelijkingen van miljoenen woorden. Daardoor biedt de zakvertaler alleen een letterlijke vertaling, zonder rekening te houden met databasefouten of met de context van een bepaald woord.

Dat kan gênante of lachwekkende situaties opleveren. Wie in Frankrijk in het Engels probeert uit te leggen dat zijn wondverband (dressing) is losgeraakt, moet dan ook niet vreemd opkijken als de zakcomputer dat vertaalt als sauce (saladedressing).

Dat de processor voor de uitspraak van de vertaling zorgt, kan de gebruiker eveneens in een moeilijk parket brengen. In talen waarin de klemtoon een groot verschil kan maken, kan een instantvertaling leiden tot opgetrokken wenkbrauwen en afkeurende blikken.

Beschikbaar

Dergelijke kinderziekten worden de innovatieve vertaalcomputers op dit moment nog niet aangerekend. De fabrikanten van de Pilot en Travis the Translator haalden binnen enkele dagen honderdduizenden dollars op via crowdfunding.

Consumenten staan te popelen om de producten te proberen. Dat er voorlopig maar een beperkt aantal talen wordt aangeboden, is voor de gebruikers geen bezwaar. Om technologische problemen voor te zijn, bieden de fabrikanten hun diensten aan via een app of via de cloud, via draadloos internet.

Pilot biedt in eerste instantie een beperkt aantal talen aan en zal nieuwe talen toevoegen op basis van de vraag van gebruikers. Travis biedt naast twintig offlinetalen nog tachtig talen in de cloud aan. Ili biedt gebruikers de mogelijkheid om extra talen vanaf een computer te uploaden. Zo kunnen de bedrijven in de toekomst verbeterde taalpakketten aanbieden die minder vreemde situaties opleveren. Travis kiest zelfs voor kunstmatige intelligentie, zodat het apparaatje van elke ingesproken zin leert.

Voorlopig moeten gebruikers echter nog elk woord zorgvuldig kiezen en na elke zin op de vertaling wachten. Vloeiende gesprekken in twee talen laten dus nog even op zich wachten.