Sinds 2013 mogen gemeenten zelf bepalen hoe vaak de winkels open gaan. Dat zorgde in enkele jaren tijd voor een snelle verschuiving. In een aantal gemeenten wisten christelijke partijen nog openstelling te voorkomen. Maar in verreweg de meeste steden en dorpen gelden voor de zondag geen beperkingen meer. Er zijn nog wel diverse plaatsen waar de openstelling alleen voor de middaguren geldt.

In 27 van de 28 gemeenten die geen koopzondagen hebben, zit één of meerdere christelijke partijen in het college. In 22 van deze gemeenten is er een christelijke meerderheid in de gemeenteraad. In een aantal gevallen is die meerderheid zo klein dat er slechts een verschuiving van één of twee zetels nodig is om een meerderheid voor een openstelling te creëren.

Een heel vreemde eend in de bijt is de Gelderse gemeente Rozendaal, bij Arnhem. Deze gemeente met ruim 1600 inwoners heeft geen christelijke partijen. De koopzondag is hier niet aan de orde, eenvoudigweg omdat er geen winkels zijn.

In zes gemeenten mogen winkels in één of meerdere branches open ondanks de confessionele meerderheid. Het betreft Hardenberg, Tubbergen, Nijkerk, Lopik, Oudewater en Tholen. Ook diverse gemeenten waar christelijke partijen net geen meerderheid hebben, staan 52 koopzondagen toe. Het gaat onder andere om de gemeente Kampen, waar de supermarkten in de kern Kampen op zondag open mogen.

Terwijl een gemiddelde Nederlandse gemeente ruim 49.000 inwoners telt, wonen er in gemeenten zonder koopzondagen gemiddeld nog geen 26.000 mensen. Het betreft veelal kleine gemeenten die bestaan uit één of meerdere dorpen. De grootste gemeente zonder koopzondagen is Katwijk, met ruim 65.000 inwoners. Daarna volgen Barneveld, West Betuwe, Ridderkerk en Molenlanden. Alle overige gemeenten zonder koopzondagen hebben minder dan 40.000 inwoners.

Proef

In vijf gemeenten mogen de winkels op een beperkt aantal dagen van de maand open. Het Zuid-Hollandse Papendrecht geeft die gelegenheid op elke eerste en derde zondag van de maand. Sliedrecht en Noordoostpolder hebben twaalf koopzondagen. In Noordoostpolder wil een aantal supermarkten elke zondag open, maar de gemeenteraad gaat daar niet in mee. In de nieuwe gemeente Hoeksche Waard worden momenteel nog de gedeeltelijke openstellingen uit de voormalige gemeenten gehanteerd. Komende dinsdag neemt de gemeenteraad hierover een besluit. Het college van B en W heeft voorgesteld om de huidige situatie nagenoeg te handhaven. Dat betekent dat in sommige kernen de winkels gesloten blijven, terwijl er in andere kernen een beperkte zondagsopstelling geldt. In Twenterand loopt een proef met zes koopzondagen.

In vijf provincies hebben alle gemeenten 52 koopzondagen. Het gaat om Groningen, Drenthe, Noord-Holland, Noord-Brabant en Limburg. Vijf jaar geleden had elke provincie nog wel één of meerdere gemeenten waar geen 52 koopzondagen waren. Gelderland (12) en Zuid-Holland (6) zijn de provincies met de meeste gemeenten zonder koopzondagen.

Het aantal gemeenten daalde van 393 in 2015 naar 355 in 2020. In de tussenliggende jaren zijn er veel gemeentelijke herindelingen geweest. Bijna alle nieuwe gemeenten kennen 52 koopzondagen. In een aantal gevallen betekent dat een verschuiving ten opzichte van de situatie van voor de herindeling. Molenlanden, ontstaan uit Giessenlanden en Molenwaard, heeft vastgehouden aan een volledige sluiting van winkels op zondag. Dat geldt ook voor West Betuwe, ontstaan uit Lingewaal, Neerrijnen en Geldermalsen. Daar wist de SGP als coalitiepartner de zondagsopenstelling buiten de deur te houden.

In gemeenten met weinig of geen koopzondagen, is nauwelijks discussie over dit onderwerp. In Heerde willen twee supermarkten open, maar het college van B en W gaat daar niet in mee. In Elburg was eerder dit jaar een stevige discussie. Ondernemers hielden een illegale koopzondag. Dat leidde niet tot boetes, maar de gemeente wil geen verdere openstelling.

Corona

Corona speelde dit jaar een beperkte rol in de discussie rond de zondagsopenstelling. In de meeste plaatsen mochten de winkels al elke zondag open. Wel werden de openingstijden in diverse gemeenten tijdelijk verruimd. Zo zijn er plaatsen waar de winkels gewoonlijk alleen ’s middags open mogen en waar ze tijdelijk ook in de ochtend open mochten zijn. In Papendrecht, waar de winkels twee zondagen per maand open zijn, kwam tijdelijk een verruiming naar elke zondag. Supermarkten in Woudenberg mochten door corona voor het eerst op zondag open. Vanaf juni moesten ze weer op zondag dicht.

In de gemeente Waalwijk werd corona aangegrepen om een uitzonderingspositie voor de kern Sprang-Capelle te schrappen. Daar mochten tot dit jaar de winkels op zondag niet open. Dat is sinds juli definitief voorbij.

Zwijndrecht

In Zwijndrecht werd in 2018 het aantal koopzondagen verruimd van 12 naar 52. „Tijdens de behandeling van de begroting kwam de VVD plotseling met een motie voor de verruiming”, zegt fractievoorzitter Andries van Gemerden van de ChristenUnie/SGP. „Voor meerdere partijen voelde dat als een overval. Ik heb gezegd dat dit mij heel diep raakte.” De fractievoorzitter zei in de raad ook dat de zondagsrust tot eer van God is. De motie werd aangehouden tot een later moment, zodat burgers nog konden inspreken. Dat gebeurde een week na de begrotingsbehandeling. „Helaas bleef het van de kant van onze achterban heel stil.” Er waren maar weinig insprekers. In de praktijk gaan vooral supermarkten op zondag open, evenals wat bedrijven in winkelcentrum Walburg. „Ik heb niet de indruk dat de koopzondag een succes is. Bedrijven moeten er alles aan doen om klanten te krijgen.”

Twenterand

Twenterand heeft nu een proef met zes koopzondagen voor de kernen Vroomshoop en Westerhaar-Vriezenveensewijk. In Den Ham en Vriezenveen zijn de winkels dicht. De proef wordt in 2021 geëvalueerd. Raadslid Theo Huisjes van coalitiepartij ChristenUnie hoopt dat de regeling wordt teruggedraaid. „Elke gemeente mag volgens de wet zelf het aantal kopzondagen bepalen. Wij zien dat als een ongewenste stap naar een 24 uurseconomie. Een collectieve rustdag komt de samenleving ten goede. Vanuit onze levensovertuiging is de zondag daarvoor de juiste dag.” Coalitiepartner GemeenteBelangen Twenterand respecteert de standpunten van de CU. Met name de ondernemersvereniging in Vroomshoop wil dat er net als in andere gemeenten 52 koopzondagen komen. In Den Ham en Vriezenveen is daar volgens Huisjes weinig animo voor.

Katwijk

In Katwijk wordt met enige regelmaat discussie gevoerd over het koopzondagenbeleid, zegt fractievoorzitter Wouter-Jan Vroegindeweij van de SGP. „De laatste keer was in mei. Een aantal ondernemers wilde toen dat tijdens de coronacrisis de winkels in Katwijk tijdelijk op zondag open zouden gaan. Het college heeft het verzoek afgewezen. In december 2018 was er een discussie in de gemeenteraad over een proef van twaalf maanden. Een motie daarover kreeg onvoldoende steun. In het coalitieakkoord hebben CDA, ChristenUnie en SGP afgesproken dat op zondag de winkels dicht blijven. De partijen hebben 17 van de 33 zetels.” Vroegindeweij noemt het positief dat Katwijk geen koopzondagen heeft. Katwijk heeft nu een confessionele meerderheid. „Het is onzeker of de meerderheid in zetels van de christelijke partijen in stand blijft. Dat kan gevolgen hebben voor de koopzondagen.”