In het Betuwse Lingedorp Beesd is voor het oog nog veel bij het oude gebleven. Kuypers pastorie staat aan de Voorstraat, net als toen. Aan de overkant staat de bakstenen Sint-Pieterskerk, met de enorme onvoltooide toren.

Beesd was Kuypers eerste gemeente. Het dorp telde toen nog maar 1500 inwoners.

Cor van Heuckelum (73) woont al bijna vijftig jaar in Beesd en kent de dorpsgeschiedenis als zijn broekzak. In 2013 publiceerde hij het boekje ”Pietje Baltus, mystieke vrouw uit Beesd; ontmoetingen met Abraham Kuyper”.

Op 9 augustus 1863 werd kandidaat Kuyper in Beesd bevestigd als predikant van de Nederlandse Hervormde Kerk. Van Heuckelum: „Kuyper was nog maar 25 jaar, ontzettend geleerd en misschien ook wel veel te stads voor Beesd. Achteraf bezien kun je vaststellen dat Kuyper niet goed raad wist met de Betuwse plattelandsbevolking. Hij kon het platboerse dialect soms niet eens goed volgen. Wel leefde hij mee met het wel en wee van de mensen, tijdens varkenspest, muizenplagen en hoogwater. Op laarzen liep hij door de weilanden om zijn gemeenteleden op te zoeken. Hij was zeker niet het heertje.”

Kuyper werkte hard, studeerde tot diep in de nacht, maar paste niet echt in het dorp, zegt Van Heuckelum. „Hij richtte een leesclubje op, waar de gewone mensen niet veel van snapten. Het liefst had hij het armoedige dorp meegenomen in de vaart der volkeren, maar dat was niets voor de kleine luyden hier. Tussen Kuyper en Beesd is nooit de juiste chemie ontstaan. Zijn vrouw heeft hier ook nooit kunnen wennen, ze zat in de eenzame pastorie maar te verpieteren.”

In het begin trokken Kuypers preken erg veel mensen. Vaak moesten er stoelen worden bijgezet. Zijn preken waren voor Beesd best zwaar, zegt Van Heuckelum, maar niet zwaar genoeg voor Pietje Baltus. „Pietje Baltus was een ongetrouwde vrouw, arm en eenvoudig. Ze was wijs in de Bijbel, maar niet blij met de nieuwe dominee. Misschien legde hij de Schrift nog wel goed uit, maar Pietje miste de bevindelijke wegen er in. Voor haar was de dominee te licht.”

Pietje Baltus ging weinig bij Kuyper naar de kerk en hield liever gezelschappen bij haar thuis. Dan lazen ze de oude schrijvers en deelden ze geestelijke ervaringen. Toch kwam Kuyper wel bij Pietje over de vloer. Daar liet hij toe dat deze eenvoudige vrouw hem de weg Gods nader uitlegde. Ze spraken dan over „de waarachtige bekeering des menschen als een daad van souvereine, vrije genade Gods.” Dat maakte toch indruk op Kuyper.

Aan de Voorstraat staat Kuypers kerk, opgetrokken van witgeschilderde baksteen. Het interieur is nog net als in zijn dagen. Aan het planken dak hangt één enorme kroonluchter met acht lampen. De preekstoel is nog dezelfde, klein en smal met een rond klankbord er boven. De kanselbijbel ligt open bij ”De Propheet Ezechiël”. Op een plankje ligt het Liedboek. Links en rechts van de preekstoel hangen tweemaal twee collectezakken aan lange stokken, voor de diaconie en voor de kerkvoogdij.

Aan de Voorstraat nr. 81 staat de pastorie, helemaal in authentieke staat. Een stoep met zes treden leidt naar de grote voordeur. Rechts van de woning staat de tuindeur open. Achter het huis ligt het grote grasveld, waar Kuyper weleens catechisatie gaf. De enorme kastanjeboom stond er al in zijn tijd. In de verte ligt een bongerd met perenbomen. Van hieruit keek Kuyper in de richting van de Linge en Leerdam.

Pietje Baltus woonde aan de voet van de kerktoren, waar zich nu ”IJsbar98” bevindt. In het pand hoek Voorstraat/Beukenstraat, achter de strak geschoren leilinden, overleed Pietje, op 26 maart 1914. Het was het Gesticht voor Ouden van dagen.

In 1867 vertrok Kuyper naar Utrecht. Van Heuckelum: „Toen was de relatie tussen Kuyper en Pietje Baltus wel bekoeld, en die tussen Kuyper en Beesd ook. Toch heeft Kuyper Beesd wel op de kaart gezet.”

Beesd kent nu een Dr. A. Kuyperweg en een Pietje Baltusstraat.