Europarlementariër Sophie in ’t Veld (D66) noemt het akkoord een mijlpaal voor Europa. „Het valt niet uit te leggen aan EU-burgers waarom hun belastinggeld blijft vloeien naar lieden als Viktor Orban of de Poolse regeringspartij, die systematisch de democratie en rechtsstaat hebben afgebroken in hun landen. De EU is een waardengemeenschap en daarbij hoort: geen EU-geld meer naar corrupte autocraten”, zegt ze.

Het kabinet is ook groot voorstander van het verbinden van subsidies aan lidstaten aan voorwaarden over de rechtsstaat. De EU-leiders bereikten in juli een akkoord over de meerjarenbegroting van 2021 tot en met 2027 waarin naar de smaak van het EU-parlement wel erg vaag omschreven stond hoe de koppeling tussen subsidies en de rechtsstaat wordt gelegd.

Om een regering die het niet zo nauw neemt met de Europese normen en waarden te straffen bestaat nu alleen de zogeheten artikel 7-procedure. Die kan uiteindelijk leiden tot het ontnemen van het stemrecht van een land, maar zover hebben de EU-ministers het nooit laten komen.

„De regeringen kunnen nu niet langer om de hete brij heendraaien maar worden gedwongen serieus actie te ondernemen”, zegt Europarlementariër Esther de Lange (CDA). „Duidelijke deadlines maken van het eindeloze voortslepen van artikel 7-procedures verleden tijd.”

In het nieuwe mechanisme stelt de Europese Commissie een financiële sanctie, zoals het opschorten van een EU-subsidie, voor als zij een schending van de rechtsstaat bij een lidstaat constateert. De 27 lidstaten moeten vervolgens binnen een maand stemmen of ze dat voorstel steunen en daar is een grote meerderheid (55 procent van de lidstaten die samen 65 procent van de bevolking moeten vertegenwoordigen) voor nodig. Daardoor wordt het moeilijker voor een land zoals Polen of Hongarije om de zaak tegen te houden.

Het principeakkoord over de rechtsstaatprocedure maakt ook de weg vrij voor een akkoord over de begroting zelf. Daarover lopen de onderhandelingen nog.