Harde strijd over strengere abortuswet Polen
In Poolse straten, kerken en het parlement wordt geprotesteerd tegen een strengere abortuswet. Het constitutioneel hof verbiedt zwangerschapsafbreking op grond van ernstige afwijkingen bij het ongeboren kind. Vanwaar deze strijd?
Wat heeft het constitutioneel hof van Polen besloten?
Polen heeft een van de meest terughoudende abortuswetten in de Europese Unie. Zwangerschappen mogen alleen worden afgebroken als de geboorte of de gezondheid van de moeder in gevaar is, wanneer er sprake is van incest of verkrachting of in het geval dat de baby ernstige afwijkingen heeft.
Door dit laatste criterium heeft het hof heeft vorige week donderdag een streep gehaald; het is in strijd met de grondwet die de bescherming van het leven garandeert. Voorstanders verwachten dat bijvoorbeeld het syndroom van Down nu geen reden meer zal zijn voor abortus.
Als gevolg van de relatief strenge wetgeving heeft Polen een laag abortuscijfer; in 2019 werden 1110 zwangerschappen afgebroken op een bevolking van 38 miljoen mensen. Ter vergelijking: Nederland telde vorig jaar 30.000 abortussen op 17 miljoen inwoners. Achter deze cijfers gaat overigens een heel andere werkelijkheid schuil; vanwege de strenge wetgeving gaan jaarlijks naar schatting 100.000 vrouwen voor een abortus naar landen als Duitsland en Slowakije.
Hoe groot is het verzet tegen de uitspraak van het hof?
Sinds de uitspraak zijn er dagelijks demonstraties. Afgelopen zondag werden missen verstoord, omdat de –in Polen invloedrijke– Rooms-Katholieke Kerk ervan wordt beschuldigd een dikke vinger in de pap te hebben bij het hof. Dinsdag werden veiligheidstroepen naar het parlement geroepen, toen vrouwelijke volksvertegenwoordigers er protesteerden tegen de uitspraak van de hoogste rechters.
Waarom is het verzet zo fors?
Allereerst wordt de uitspraak van het hof inhumaan genoemd; vrouwen zouden verplicht worden te bevallen van baby’s die geen overlevingskans hebben.
Daarnaast vinden critici dat inperking van abortus strijdig is met het recht van vrouwen om over hun lichaam te beschikken. „We willen volledige rechten voor vrouwen, legale abortus, seksuele voorlichting, anticonceptie. We willen volledige mensenrechten”, eist de beweging Nationale Vrouwenstaking via Facebook.
Tot slot wordt opgemerkt dat het hof het verzoek van een aantal parlementariërs (van met name de regerende partij voor Recht en Rechtvaardigheid, PiS) om zich over de abortuswetgeving te buigen, naast zich neer had moeten leggen. Herziening van wetgeving hoort in het parlement thuis, zegt de Poolse advocaat en ombudsman voor burgerrechten, Adam Bodnar, tegen de nieuwssite Euractiv. Zeker nu de conservatieve regering de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht heeft aangetast en het hof steeds meer rechters telt die banden hebben met de rechts-nationalistische regeringspartij PiS.
„Als ze via het democratische proces geen abortusverbod kunnen bereiken, benoemen ze hun eigen rechters en bereiken dit via de rechtbanken”, schrijft Europarlementariër Sophie in ’t Veld cynisch in een recente blog.
De Europese Unie heeft procedures tegen Polen gestart vanwege de aantasting van de onafhankelijke rechtspraak. Kan de EU Warschau ook ter verantwoording roepen als het gaat om abortuswetgeving?
In beginsel niet. EU-lidstaten mogen zelf bepalen hoe ze de gezondheidszorg in hun land organiseren. Moeten er veel of weinig mogelijkheden zijn om een zwangerschap af te breken? Dat bepaalt een lidstaat zelf, zolang de toegang tot de reguliere zorg is verzekerd.
De tegenstanders van beperkte abortuswetgeving gooien het daarom over een andere boeg: zij beschouwen abortus als een mensenrecht. En „de eerbiediging van de mensenrechten” is volgens het Verdrag van de EU juist een belangrijke waarde van de Unie. Daarom zou de EU in actie moeten komen.
Is het gevecht over abortus in Polen uiteindelijk niet de illustratie van een strijd over iets veel groters?
Ja. „Wij willen een seculier land, inclusief het opgeven van de financiering van de kerk uit de staatsbegroting”, schrijft de actiegroep Nationale Vrouwenstaking op Facebook.
Ook de Poolse regering zit er geharnast in. Volgens vicepremier Jaroslaw Kaczynski, voorzitter van PiS, wil „de feministische beweging” achter de protesten „de geschiedenis van de Poolse natie beëindigen”, zegt hij in een video.
