In 2018 krijgt Tip, directeur Campus Services van Philips in Best, van een gepensioneerde collega een plastic tas met foto’s en kopieën van foto’s in handen gedrukt. In de tas zaten onder meer luchtfoto’s van belangrijke locaties en vestigingen van het bedrijf vanaf de jaren twintig van de vorige eeuw. Zijn interesse is direct gewekt. De inwoner van Eindhoven, al 35 jaar bij het concern werkzaam, schreef eerder een boek over de vestiging in Best. „Ik vind schrijven leuk en houd van geschiedenis. De historie vertelt je niet alleen waar je vandaan komt maar ook waar je heengaat.”

De doorgewinterde manager weet dat veel jongere collega’s onbekend zijn met de voorgeschiedenis van het bedrijf, dat met vestigingen in Eindhoven, Best, Drachten en een hoofdkantoor in Amsterdam nog altijd van groot belang is voor Nederland. „Jongere generaties willen ook begrijpen waar het huidige bedrijf vandaan komt. Philips behoort nu eenmaal tot onze nationale trots.”

Hij begint een speurtocht in de archieven en kan soms zijn ogen niet geloven. Zo bezat het bedrijf een heuse vestiging Staphorst – er bestaat nog een iconische foto van het pand met op de voorgrond een aantal dames in klederdracht. Er werden in het pand, waarin nu een bedrijf in kozijnen is gevestigd, condensatoren vervaardigd. Een verrassing voor hem was ook dat er een Philips-mosselpellerij in het Zeeuwse Arnemuiden actief was en dat het bedrijf een heuse vitaminenfabriek bezat.

Met zijn vrouw reist Tip op vrije dagen langs alle voormalige vestigingen en zoekt naar overgebleven transformatorhuisjes, inscripties en oude schoorstenen. Het aantal panden dat geheel is verdwenen of gesloopt, blijkt heel beperkt te zijn. In de meeste gevallen bestaan de gebouwen nog en hebben ze een herbestemming gekregen. „De jaren 2018 en 2019 waren precies het moment om alles vast te leggen.”

Dameshanden

In 1891 begint Gerard Philips in Eindhoven met de fabricage van kooldraadgloeilampen onder de naam Philips & Co. Na een moeizame start komt zijn broer Anton enkele jaren daarna als verkoper in het bedrijf en begint een onstuimige groei. Die duurt tenminste 75 jaar. Omdat er, zeker in de periode van de Eerste Wereldoorlog, een tekort aan glas, metalen onderdelen, papier, karton, kunststoffen, draad kabels en industriële gassen ontstaat, neemt het bedrijf alle toelevering zelf in de hand. „Van transport tot catering en van winkels tot huisvesting en ontspanning voor werknemers.”

In Eindhoven zorgt de tomeloze groei niet alleen voor een tekort aan ruimte, maar vooral ook aan arbeidskrachten. Daardoor breidt het concern zich als een olievlek uit over Nederland. Lokale omstandigheden bepalen soms de inrichting van de panden. „In het Noorden was men vaak niet gewend om binnen te werken. Dus kregen vestigingen veel hoge en grote ramen met veel lichtinval.” In Drachten wordt bij de werktijden rekening gehouden met de tijdstippen waarop de koeien moeten worden gemolken.

Voortdurend heeft er expansie plaats. Door transportkosten, invoerrechten en levertijden betreedt het bedrijf ook tal van andere landen. Bij acquisities zijn de ‘bijvangsten’ bijzonder. Zo worden in Australië zelfs enige tijd caravans gemaakt en in Enkhuizen matrassen onder de Philips-vlag vervaardigd. Het concern vervaardigt eigen productiemachines, heeft enige tijd een transportvloot te land en te water en laat vliegveldjes aanleggen.

Trots

In 1974 werken er wereldwijd 412.000 mensen. Anno 2020 zijn dat er nog 81.000, waarvan ruim 11.500 in Nederland. Er zijn verschillende oorzaken voor deze dalende aantallen. Voor de productie zijn veel mensen minder nodig. Ook is de tijd dat voor de toelevering van producten en grondstoffen eigen bedrijven nodig zijn, echt voorbij. Philips werkt nauw samen met veel toeleveranciers. Het is echter vooral de keuze van Philips om zich verder te ontwikkelen als een gezondheidstechnologieconcern die de veranderingen stuwen.

De industriële voetafdruk van Philips in Nederland is enorm. „De producten van Philips verbeteren de kwaliteit van het leven van miljarden mensen wereldwijd”, zegt Tip. „Nog steeds zijn lokale gemeenschappen er trots op dat ze ooit een vestiging hadden. Philips zorgde er voor huizen, een theater, een zwembad en soms ook voor een lokaal vliegveld.” Daarnaast zijn er tal van bedrijven die uit het Philipsconcern voortkwamen zoals ASML, NXP, Signify, drogisterijketen Etos en vele andere.

Bij zijn werk aan het boek, dat veel unieke (lucht)foto’s en interviews met ervaren collega’s en oudgedienden bevat, is hem geen strobreed in de weg gelegd, verzekert hij. „Het is een privéproject, zonder commerciële bijbedoelingen.”

N.a.v. “Philips in Nederland” door Bert Tip; ISBN 978490920111; uitg. Kimabo, Zaltbommel; € 34,50.