Ginsburg had al jaren ernstige gezondheidsklachten. In 1999 werd voor het eerst kanker vastgesteld. Tijdens de behandelingen miste zij geen zitting van het Hooggerechtshof. Dit voorjaar werden voor de vierde keer tumoren vastgesteld, ditmaal in haar alvleesklier. Daaraan is zij vrijdagnacht op 87-jarige leeftijd overleden.

Voor veel Democraten was Ginsburg een icoon. Zij was de tweede vrouw in het Hooggerechtshof, een prominent feministe en nam progressieve standpunten in. De verkiezing van Donald Trump was voor Ginsburg “een verschrikking”. Zij noemde hem in 2016 een “oplichter”, waarop de Republikein zei dat de rechter niet goed bij haar hoofd was. Ginsburg trok haar woorden later in, maar de toon was gezet. In 2017 speculeerde Trump er al over dat hij haar zou kunnen vervangen. “Hoeveel weegt ze nog? 60 pond?”, zou hij spottend tegen adviseurs hebben gezegd.

In een reactie op het overlijden van Ginsburg toonde Trump zijn respect. Hij noemde haar een “vechter tot het einde” prees de voormalige rechter ervoor dat zij het met mensen oneens kon zijn zonder hen buiten te sluiten. Zijn Democratische tegenstander Joe Biden sprak eveneens lovende woorden over Ginsburg. Toch was er één belangrijk verschilpunt: waar Biden opriep om te wachten met de benoeming van een nieuwe rechter, beloofde Trump zo snel mogelijk iemand te benoemen. Hij wordt hierin gesteund door de Republikeinse leider in de Senaat Mitch McConnell. Daarmee is – net als in 2016 – de toekomst van het Hooggerechtshof een belangrijk thema in de verkiezingsstrijd geworden.

Republikeinen maken opvallende draai

Voor het vervolg zijn er drie scenario’s. Het eerste is dat president Trump op korte termijn een nieuwe rechter voordraagt die benoemd wordt door de Senaat voor de verkiezingen. De Republikeinen hebben de meerderheid in de Senaat. Wel duurt een benoemingsprocedure meestal meer dan twee maanden. Om iemand benoemd te krijgen voor de verkiezingen wordt dus haastwerk, maar het is mogelijk.

Maar deze getalsmatige mogelijkheid heeft risico’s. Allereerst is het een regelrechte draai ten opzichte van 2016, toen de Republikeinen de benoeming van een rechter door toenmalig president Obama tegenhielden. Hun argument was dat een president zo kort voor de verkiezingen geen nieuwe benoemingen moest doen, maar de kiezer moest laten beslissen over welke partij zou bepalen wie de nieuwe rechter wordt. Er was op dat moment nog een half jaar te gaan tot de verkiezingen, nu slechts 47 dagen. Daarmee kan de Republikeinen makkelijk machtsmisbruik verweten worden.

Bovendien vinden ook enkele Republikeinse senatoren dat zo kort voor de verkiezingen geen nieuwe rechter benoemd moet worden. McConnell heeft inmiddels de collega’s uit zijn partij reeds opgeroepen snel naar Washington te komen voor overleg en tot die tijd geen positie in te nemen. Zo hoopt hij de rijen te sluiten, maar of dit lukt is betwijfelbaar.

Kansen op kiezerswinst voor Trump

Daarnaast kan Trump de benoeming van een nieuwe rechter juist gebruiken in de verkiezingsstrijd. Dit is het tweede scenario: wachten met een benoeming tot na de verkiezingsstrijd. Kiezers zijn niet enthousiast over zijn aanpak van het coronavirus en zijn reactie op de rassenrellen van de laatste maanden. In 2016 was de benoeming van een nieuwe rechter voor het Hooggerechtshof voor 21 procent van de kiezers het belangrijkste thema. Zij stemden toen in meerderheid op Trump.

Ook in 2020 zou de president dit onderwerp kunnen gebruiken om meer kiezers naar de stembus te krijgen. Zeker als hij belooft een conservatieve vrouw of een conservatieve rechter uit een minderheidsgroep te benoemen. Dan snijdt het mes aan twee kanten. Conservatieven zullen enthousiast zijn over de kans dat zes van de negen rechters hun gedachtengoed delen en massaal gaan stemmen. Minderheden of vrouwen zullen mogelijk sneller geneigd zijn om op Trump te stemmen omdat hij ‘één van hen’ naar voren schuift voor deze belangrijke positie. “Als je een Republikein bent die herinnerd moet worden aan het belang van je stem, heb je die herinnering vanavond gekregen”, zei Scott Jennings, een belangrijke adviseur van voormalig president George W. Bush.

De derde mogelijkheid zou de Amerikaanse politiek zo mogelijk verder polariseren. Mocht Trump de verkiezingen verliezen of de Republikeinse meerderheid kwijtraken in de Senaat, kan hij in theorie nog altijd een nieuwe rechter benoemen en laten goedkeuren. McConnell heeft deze mogelijkheid nog niet uitgesloten. Maar deze strategie zou de verhouding tussen Republikeinen en Democraten voor jaren brouilleren en de vraag is of verschillende partijgenoten zich hier achter scharen.

Vooralsnog is de verwachting dat Trump in de loop van komende week bekend maakt wie zijn kandidaat is voor de vacature in het Hooggerechtshof. Mocht hij er voor kiezen deze kandidatuur te laten goedkeuren door de Senaat, gaat hij regelrecht in tegen de laatste wens van Ginsburg. Zij hoopte vurig niet vervangen te worden tot een nieuwe president geïnstalleerd is. Of dit voor conservatieven zwaar meeweegt nu zij een jarenlange dominantie van het Hooggerechtshof ruiken, is betwijfelbaar.