Het was maar een kort filmpje dat KLM vorige maand presenteerde: in nog geen twee minuten kregen volgers op sociale media een selectie van werken uit het Rijksmuseum gepresenteerd. ”Holland at Home” moet Nederland als kunst- en cultuurland promoten en in binnen- en buitenland het typische Nederlandgevoel aanwakkeren.

Dus presenteerde de oudste luchtvaartmaatschappij ter wereld kunst uit het Rijksmuseum en een filmpje over de Keukenhof. Niets bijzonders eigenlijk. Op de muziek na. Die was namelijk achtdimensionaal – met schaterende mensen in je linker- en rechteroorschelp en zoemende bijen achter je tot gevolg. Een prikkelende ervaring.

Zweefmolen

Sinds een popzangeres eerder dit jaar een nummer in 8D uitbracht, zijn alle ogen –en oren– op de techniek gericht. Geen wonder dus dat KLM de techniek nadrukkelijk inzette in de promofilmpjes: daar zit immers muziek in. De techniek biedt gebruikers namelijk een surreële ervaring.

En dat is het grote verschil met stereogeluid: dat komt alleen van links en rechts, terwijl de nieuwste muzieksensatie zich van voor naar achter, van links naar rechts beweegt. En terug. En niet per se in die volgorde. Of in welke volgorde dan ook. Kortom, 8D-audio is een sensatie die je continu verrast, echte tintelingen in je voor- en achterhoofd veroorzaakt en je het idee geeft dat je je te midden van een orkest bevindt – in een zweefmolen, zodat je de muziek beurtelings van de ene of de andere kant hoort komen.

Dat doet wat in je hoofd: je voelt de muziek als het ware over je hersengolven surfen. Klinkt zweverig? Wel een beetje, maar uiteindelijk speelt 8D-audio gewoon een spelletje met je zintuigen. De enige voorwaarde is dat luisteraars een koptelefoon dragen: bij gewone luidsprekers gaat het effect verloren.

Dus keken luisteraars van heinde en verre met oorkappen op naar onder meer ”Stilleven met kaas” van Floris Claesz. van Dijck –met in de linkeroorschelp het geluid van bestek en in de rechteroorschelp een bulderende lach– en ”Gezicht op de Gouden Bocht in de Herengracht” van Gerrit Adriaensz. Berckheyde – met in de verte de klok van de Westertoren en in de rug het hoefgetrappel van naderende paarden. Alsof je van de straat bent geplukt en midden in de Gouden Eeuw bent geplaatst.

Gewichtsloosheid

Hoezeer 8D ook in de belangstelling staat, nieuw is het streven naar multidimensionaal geluid zeker niet. Al in 1881 bouwde de Franse uitvinder Clément Ader voor de wereldtentoonstelling in Parijs een installatie die luisteraars een zo echt mogelijke muziekbeleving moest bieden. Ader plaatste tachtig telefoontransmitters achter een podium, waarna het geluid via een koptelefoon kon worden beluisterd. Het was de eerste ervaring met geluid dat van meerdere kanten leek te komen. Luisteraars waren verbluft.

Maar na 1881 gebeurde er op multidimensionaal gebied weinig opzienbarends meer, op enkele geslaagde technieken na die luisteraars een 3D- of zelfs 4D-ervaring moesten bieden. Tot 2017: toen verschenen er op YouTube opeens filmpjes van popliedjes met een bijzonder ruimtelijk effect – in elkaar geknutseld door muziekamateurs met een snelle computer en een groot voorstellingsvermogen

Want feitelijk is er voor een liedje in 8D weinig meer nodig dan wat software waarmee je het gehoor van de luisteraar begoochelt. Wil je geluid van het linkeroor naar het rechteroor laten bewegen, dan verander je de dynamiek. Moeten de hersenen het idee krijgen dat het geluid van ver komt, dan laat je het zacht afspelen en eventueel aanzwellen. Met de juiste instellingen bereik je de perfecte atmosfeer en dynamiek. Die is belangrijk om onze hersenen zo goed mogelijk te bedriegen.

En dat is precies waarom de techniek momenteel hoge ogen gooit: met eenvoudige middelen creëer je een ongekende muziekbeleving, die door luisteraars wordt omschreven als „gewichtsloosheid” en een „buitenlichamelijke ervaring.” Op die sensatie surfen muziekstudio’s en bedrijven –zoals KLM– graag mee. Is het niet om muziek tot nieuwe hoogten te brengen, dan wel om kunst dichterbij te brengen – met zoemende bijen bij ”Stilleven met bloemen” van Hans Bollongier en krassende ijzers als auditieve ondersteuning van Nicolaas Baurs ”Schaatswedstrijd voor vrouwen op de Stadsgracht in Leeuwarden”. Het geroezemoes op de voorgrond en het startschot op de achtergrond geven zomaar het idee dat je midden tussen de toeschouwers staat. Geluid van alle kanten verhoogt daarmee duidelijk de belevingswaarde van muziek én kunst.

Intensief

Toch is het maar de vraag of 8D echt de muziektechnologie van de toekomst is. Want alle sensaties en gevoelens –of de afwezigheid ervan– ten spijt is luisteren naar 8D best intensief. De beleving vergt continue concentratie en dat kost de nodige energie. Bovendien laat 8D-audio zich moeilijk verenigen met andere activiteiten: achtdimensionaal geluid leent zich niet als ontspannend achtergrondmuziekje. Dat luisteraars bovendien een koptelefoon moeten dragen, bevordert de acceptatie ook niet.

En ten slotte staat of valt het succes met de uitvoering. Van de continu wisselende geluidsrichtingen in de 8D-uitvoering van Beethovens Vijfde –te vinden op YouTube– word je simpelweg draaierig.

8D-muziek zal daarom wel een zolderkamerproject blijven, met af en toe een uitblinker. Zoals de Canon in D van Pachelbel, die klinkt alsof de strijkers om je oren draaien. Maar na een paar klassiekers die onder je schedeldak zweven is het fijn om ook gewoon weer een ouderwetse plaat op te zetten.