De laatgotische kruisbasiliek stamt uit de vijftiende eeuw. In 1479 startte de bouw op initiatief van de toenmalige Heer van Veere, Wolfert van Borsele. De kerk werd destijds aangebouwd tegen een al bestaande kerk, een driebeukige hallenkerk uit 1348. Die bestaat trouwens nog steeds.

De geschiedenis van de Grote Kerk verliep al vanaf het begin verre van rimpelloos. De kerktoren begon al tijdens de bouw over te hellen. Daarom werd besloten er een inpandige toren van te maken. Die had 100 meter hoog moeten worden, maar de bouw bleef steken op 52 meter. Uiteindelijk kreeg de toren een afgeplatte spits.

Prestigeproject

Conservator Peter Blom van het Zeeuws Archief in Middelburg woont op een steenworp afstand van de Veerse Grote Kerk. Samen met zijn vrouw werkt hij aan een boek over de kerk. „Je kunt de bouw van deze kerk zien als een soort prestigeproject van Wolfert van Borsele”, vertelt Blom. „De komst van de kerk verhoogde zijn aanzien. Wolfert was getrouwd met de Schotse prinses Maria Stewart, die later ook in de kerk begraven werd.”

In 1572 vielen de geuzen Veere binnen, waarop het stadje de zijde van de Prins van Oranje koos. „In één dag ging Veere over van het katholicisme naar het protestantisme. Een beeldenstorm is er niet geweest, maar Willem van Oranje mocht wel alle kerkschatten en ornamenten verkopen om met de opbrengst daarvan de strijd tegen de Spanjaarden te bekostigen.”

In 1772, bij de tweehonderdste herdenking van de afwerping van het Spaanse juk, roemde de Zeeuwse predikant Josua van Iperen tijdens een kerkdienst de soberheid van de inrichting, „de apostolische eenvoud” van een kerk die was „ontdaan van alles wat paaps was.”

In 1686 veroorzaakten loodgieters een hevige brand, die de kerk zwaar beschadigde. De vieringtoren stortte in de vuurzee naar beneden en is nooit meer vervangen. Dankzij financiële steun uit het hele land kon wel het kerkgebouw in een paar jaar tijd worden hersteld.

Na 1809 is de Grote Kerk niet meer voor de eredienst gebruikt. „In dat jaar voerden de Britten tijdens hun ”Walcherse Expeditie” bombardementen uit op Veere, waarbij de kerk flinke schade opliep. Vanaf 1810 maakten de Fransen van de kerk een militair hospitaal. Van slagvelden in heel Europa werden gewonde en zieke Franse soldaten naar Veere vervoerd. Om genoeg ruimte voor het hospitaal te maken, werden in de kerk verdiepingen aangebracht. Oude Veerenaren hebben het nog weleens over „het hospitaal”, als ze het over de Grote Kerk hebben.

Grafmonument

De Fransen richtten veel schade aan. Ze sloegen grafzerken stuk, dansten op de knekels, sloopten de hoge gotische ramen en vervingen die door kleinere ramen. Van verzaagde grafzerken maakten ze vensterbanken. Maar het grafmonument voor de Zeeuwse hervormer Johannes van Miggrode is gespaard gebleven.

Na het vertrek van de Fransen verbouwde de Nederlandse staat de kerk tot een bedelaarsgesticht. De laatste eigenaar, de kerkvoogdij van de hervormde gemeente van Veere, wilde tegen het eind van de negentiende eeuw de in verval geraakte kerk afbreken.

Blom: „Het bouwwerk bleef gelukkig voor sloop bewaard. Zo werd de Grote Kerk van Veere het eerste rijksmonument van ons land.”

Virtuele reis door de historie

Sinds 1975 wordt de Grote Kerk van Veere gebruikt voor uiteenlopende cultureel-maatschappelijke activiteiten. Stichting Exploitatie Grote Kerk Veere organiseert op dit moment in de kerk een multimediale „experience”, waarin de bezoeker wordt meegenomen op een virtuele reis door vijf eeuwen geschiedenis van het imposante bouwwerk. De „experience” laat bezoekers getuige zijn van het tienerhuwelijk tussen Wolfert van Borsele en prinses Maria Stewart. Ook is er een opstelling gemaakt over de legende van de mummiekat Gries, die eeuwen geleden als bouwoffer zou zijn ingemetseld in de kerkmuur.

De „experience” wordt zaterdag geopend. Tickets zijn te bestellen via grotekerkveere.nl