Eerst een oriënterende teambuildingsessie, daarna pas stevig onderhandelen. Dat is hoe de voorzitter van de Europese Raad, Charles Michel, de felle discussies onder de 27 EU-regeringsleiders over het miljardenplan van de Europese Commissie wilde aanpakken. De EU-top van vrijdag was die eerste oriënterende teambuildingsessie.

Het topoverleg was gefocust op het voorstel dat de Commissie meer dan drie weken geleden deed. Het dagelijks bestuur van de EU maakte toen bekend dat het de gevolgen van de coronacrisis te boven wil komen met een herstelfonds van 750 miljard euro en een meerjarenbegroting van 1100 miljard euro. Het plan is bij verschillende zuidelijke lidstaten geliefd, maar wordt door andere EU-landen juist gevreesd.

Compromis

Dat de verschillen tussen de 27 leiders aan de virtuele tafel behoorlijk groot zijn, bleek wel uit de uitnodigingsbrief die Michel voorafgaand aan het overleg verstuurde. Hoewel daarin ook een aantal punten van overeenkomsten staat, is de lijst van kwesties waarover nog een compromis moet worden gesloten langer.

Een flink struikelblok is de verdeling van subsidies en leningen in het herstelfonds. De Commissie wil twee derde van het fonds, 500 miljard euro, aan landen schenken. Het resterende bedrag van 250 miljard euro kan onder voorwaarden worden geleend. Voor Zweden, Denemarken, Oostenrijk en Nederland is die verdeling onacceptabel. Zij eisen dat er geen subsidies, maar alleen leningen komen. Daarnaast mag er volgens de vier alleen worden geleend door „landen die het echt nodig hebben, onder de best mogelijke voorwaarden.”

Ook de verdeling van die eventuele subsidies ligt onder vuur. Het plan van het dagelijks bestuur van de EU is om de subsidies toe te bedelen op basis van een formule waarin de werkloosheid tussen 2015 en 2019, de bevolkingsomvang en het bruto binnenlands product per hoofd van de bevolking van een land een rol spelen. Belangrijkste kritiek erop is dat de formule is gebaseerd op cijfers die door de coronacrisis niet meer adequaat zijn.

Belastingen

Andere thema’s van discussie zijn de grootte en duur van het herstelfonds en de voorwaarden die worden gesteld aan de subsidies en leningen. Ook staat de meerjarenbegroting op de agenda. Over eerdere voorstellen rond het EU-budget waren de leiders het niet eens. Vanwege de coronacrisis beginnen die onderhandelingen deels weer bij het begin. Dan zal ook de financiering van de begroting door middel van eigen middelen, oftewel Europese belastingen, aan de orde komen.

Zoals de Duitse bondskanselier Angela Merkel donderdag al aangaf: het beginpunt van de onderhandelingen is „verre van gemakkelijk.” Toch groeit het besef bij alle deelnemende partijen dat er naar compromissen moet worden gezocht. Zo zei premier Rutte woensdag tegen de Tweede Kamer dat „je uiteindelijk zult moeten streven naar een compromis.” Het grotere belang is om de EU stabiel te houden.

Agendapunt B is brexit

Door de coronacrisis iseen ander belangrijk thema op de agenda ondergesneeuwd: de brexit. De Europese leiders zijn door Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en voorzitter van de Europese Raad, Charles Michel, bijgepraat over het gesprek dat zij maandag hebben gevoerd met de Britse premier Boris Johnson.

Zowel vanuit Brussel als Londen klonk maandag na het topoverleg het voornemen om de handelsonderhandelingen te intensiveren. Dat werd donderdag opnieuw bevestigd door de Franse president Emmanuel Macron, die zijn collega Johnson opzocht in Londen.

Commissievoorzitter Von der Leyen zei woensdag nog in het Europees Parlement dat het werk rond de brexitonderhandelingen nog niet eens halverwege is. De aankomende maanden gaan de twee partijen, onder leiding van hoofdonderhandelaars Michel Barnier en David Frost, verder in gesprek over een handelsdeal. Het bereiken van een akkoord verloopt moeizaam, onder meer vanwege de discussie rond ”level playing field” – eerlijke concurrentie.