Dat premier Balkenende het heeft over tolerantie als een „fundamenteel wezenskenmerk” van Nederland, geworteld in de christelijke traditie, verbaast Cliteur zeer. „Ik denk dat tolerantie juist heel weinig te maken heeft met christelijke wortels. Tolerantie is een verlichtingsprincipe, een deugd die met name in de 16e en 17e eeuw naar voren is gekomen. Je zou het eventueel nog met het humanisme, met Erasmus kunnen associëren, maar niet met het christendom.”

De Leidse denker erkent dat Nederland een christelijke historie heeft, „maar dat hoeft nog niet te betekenen dat het land vandaag ook christelijk is. Ik denk eerlijk gezegd ook niet dat het CDA een christelijke partij is. De ”C” in de naam staat daar om historische redenen, maar die letter is niet meer in overeenstemming met de huidige identiteit.”

De premier is echter van mening dat christelijke wortels niet weg te poetsen zijn, zo maakte hij vorige week zaterdag kenbaar. Daarin heeft hij gelijk, stelt Cliteur, „net zo gelijk als iemand die zegt dat de Griekse, Romeinse en Germaanse wortels niet weg te poetsen zijn. Evenmin als die van de vikingen trouwens.”

Volgens Cliteur hoeft de geschiedenis van een land niet bepalend te zijn voor zijn positie vandaag de dag. „Een land evolueert natuurlijk, zoals alles in deze wereld. Eens was Rusland een marxistisch land. Nu niet meer. Maar ook al kun je het hedendaagse Rusland niet begrijpen zonder iets te weten over de marxistische achtergrond, dan nog kun je niet zeggen dat het nu nog steeds een marxistisch land is.”

Kortom, Nederland is geen christelijk land meer, aldus Cliteur. Sterker nog: „Er is bijna geen land op de wereld dat meer onchristelijk is dan juist Nederland. Balkenende kan wel wensen dat Nederland een christelijk land is, maar gewoon empirisch onderzoek laat heel andere dingen zien. De secularisatie is hier veel verder voortgeschreden dan in allerlei omliggende landen. Onderzoekers hebben aan Nederlanders de vraag gesteld: Gelooft u in God? Het blijkt dat ongeveer 50 procent daar met nee op antwoordt. Nu kun je leuke foefjes uithalen, maar volgens mij kun je met zo’n antwoord toch met de beste wil van de wereld niet als christelijk getypeerd worden. En dan hebben we het nog niet eens over het percentage mensen dat buitenkerkelijk is. Dat ligt nog heel wat hoger.”

De invloeden van het christendom zijn er nog wel, benadrukt Cliteur. „Allerlei christelijke waarden werken wel degelijk door in de cultuur, dat zal misschien nog wel honderden of zelfs duizenden jaren het geval blijven. Maar dat gegeven is alleen interessant als je het vergelijkt met allerlei andere invloeden, zoals die van de Germanen. Als je je alleen richt op christelijke invloeden, ben je zeer onvolledig.”

Is Nederland niet meer christelijk, seculier zal het volgens Cliteur ook niet lang meer blijven. „Gezien de demografische verhoudingen en de secularisatie binnen het christendom zal Nederland een islamitisch land worden”, denkt de hoogleraar.

„De islam is nu al de derde godsdienst, het kan heel goed dat het straks de belangrijkste godsdienst wordt. Juist daarom moeten we nu inzetten op een seculiere staat. Daar hebben ook christenen alle belang bij. Straks is het christendom niet langer een minderheid ten opzichte van een seculiere meerderheid, maar zelfs ten opzichte van een islamitische meerderheid. Dat kan heel goed zijn uitwerking hebben op wetgeving. Denk aan de herinvoering van de doodstraf, zoals die in alle islamitische landen gangbaar is. Als je nu zorgt voor een volledige ontkoppeling van kerk en staat, voorkom je straks zulke dingen.”