Bolsonaro spreekt inmiddels over Covid-19 als „een realiteit, die een van de grootste uitdagingen van onze generatie vormt” en geeft hij niet langer af op alle beperkende maatregelen die in zijn land tegen de opmars van het virus worden genomen.

Dat heeft wel even geduurd. Want terwijl andere wereldleiders zich het hoofd braken over de oprukkende pandemie, deed Bolsonaro vooral zijn best om de angst voor het virus te temperen. In ronde bewoordingen, waar geen misverstand over kon bestaan. Tijdens een recente televisietoespraak deed hij Covid-19 af als „een griepje, een beetje snotteren.” Hij riep zijn landgenoten op beperkende voorschriften die gouverneurs van diverse deelstaten hadden uitgevaardigd, niet serieus te nemen.

Het Zuid-Amerikaanse staatshoofd voegde zelf de daad bij het woord. Hij schudde publiekelijk handen van aanhangers en nam deel aan een demonstratie tegen de volksvertegenwoordiging, die wél op strikte maatregelen aandrong. De economie moet doordraaien, vindt Bolsonaro, ook al kost dat mensenlevens. „Er zullen mensen sterven; dat spijt me. Maar we kunnen niet een autofabriek sluiten omdat er verkeersongelukken gebeuren.”

Desastreus

Alle beperkende maatregelen –laat staan een totale lockdown– hébben ook een desastreus effect op de Braziliaanse economie. Het land telt bijna 40 miljoen zelfstandigen, variërend van ingenieurs tot straatverkopers. Zij kunnen het zich nauwelijks veroorloven thuis te zitten en ontberen veelal een deugdelijk sociaal vangnet. Dat geldt al helemaal voor de allerarmsten, die van nog geen euro per dag moeten rondkomen. Veel arbeiders betuigden de afgelopen weken dan ook hun steun aan de president.

Bolsonaro heeft er ook politiek alle belang bij dat de Braziliaanse economie niet stagneert. Zijn belofte van welvaart en vooruitgang vormde een van de belangrijkste reden voor zijn verkiezing tot president, vorig jaar. Nu ziet hij zich die beloofde groei langzaam ontglippen en doet hij er alles aan de economie draaiend te houden. Ook zijn oproep om kerken open te houden, was deels een poging van de rechts-populistische politicus om zijn evangelicale aanhang tevreden te stellen.

En niet zonder reden, want dit najaar zijn er in Brazilië tussentijdse verkiezingen – de eerste grote electorale test voor het staatshoofd. En daarna moet hij aan zijn herverkiezing gaan werken. „Hij probeert heel duidelijk nu al het fundament te leggen om straks, over zes maanden tot een jaar, te kunnen roepen dat hij het niet eens was met beperkende maatregelen of een lockdown”, legde Oliver Stuenkel, hoogleraar internationale betrekkingen in Sao Paulo, begin deze week tegenover de BBC uit.

„Het is een poging om de negatieve gevolgen die de economische neergang onvermijdelijk op de populariteit van de regering-Bolsonaro zal hebben, te dempen”, aldus Stuenkel. „Maar dit is een heel riskante strategie, want door de crisis te bagatelliseren, geeft hij ook geen leiding aan de pogingen om die te bezweren.”

Rechter

Die riskante strategie wordt Bolsonaro bepaald niet in dank afgenomen. Niet in eigen land, waar zelfs een van de gouverneurs heeft gedreigd de president voor de rechter te slepen. Maar ook niet in de rest van Zuid-Amerika, waar leiders proberen eensgezind de crisis het hoofd te bieden. Evenmin op sociale media. Twitter, Facebook en Instagram gingen zelfs zo ver tweets en filmpjes van het staatshoofd te verwijderen waarin hij de ernst van het virus afzwakte of zich liet filmen terwijl hij zich onbeschermd tussen de mensen begaf.

De crisis bagatelliseren gaat inmiddels ook allang niet meer. Want met ruim 8000 besmettingen en bijna 330 dodelijke slachtoffers, gaat de pandemie ook Brazilië niet voorbij. En de vrees bestaat dat de ramp in het land nog veel groter zal worden als de besmettingen zich ook in de sloppenwijken uitbreiden.

„Jair Bolsonaro staat helemaal alleen”, stelt Brian Winter, hoofdredacteur van het magazine Americas Quarterly. „Geen andere wereldleider ontkent de ernst van dit alles op de manier waarop hij het doet. Afhankelijk van de vraag hoe dingen verder verlopen, kan deze aanpak veel levens in Brazilië kosten.”

Dat ziet Bolsonaro zelf inmiddels ook wel in. In zijn laatste tv-toespraak, begin deze week, sloeg de president dan ook voor het eerst een veel gematigder toon aan. Maar nog altijd blijft hij bij zijn standpunt dat de economie koste wat kost aan de gang moet blijven. „Het middel tegen de pandemie moet niet erger zijn dan de kwaal.”