Ds. Ten Hove: Augustinus leerde mij om niet af te scheiden
Augustinus heeft drs. J. B. ten Hove veel geleerd ten aanzien van de relatie afscheiding en kerk en de betekenis van de verkiezing. „De kerkvader honoreert de Schriftgegevens over de predestinatie en neemt ten volle de menselijke verantwoordelijkheid serieus. En Augustinus heeft mij in 2004 geleerd om je niet af te scheiden, maar op je post te blijven.”
Ds. Ten Hove stelde dat vrijdag in Veenendaal tijdens de verdediging van zijn proefschrift ”Koren en kaf op de dorsvloer”, een onderzoek naar de metafoor van de dorsvloer in het werk van Augustinus, met als ondertitel: de kerk in het licht van het laatste oordeel. De predikant van de hervormde gemeente in Veenendaal promoveerde hiermee aan de Vrije Universiteit Amsterdam (VU).
Augustinus benadrukte de onmisbaarheid én de heiligheid van de kerk, die in deze aardse bedeling een „gemengd lichaam” is, betoogde de promovendus in zijn lekenpraatje. Zowel in de context van de manichese als die van de donatistische polemiek krijgt de metafoor van de dorsvloer (koren en kaf) voorrang boven de metafoor van de akker (onkruid en tarwe).
De kerkvader blijft, evenals zijn voorgangers, bij het principe dat er geen heil is buiten de kerk. Ds. Ten Hove: „Wel heb ik op grond van de tekstanalyses geconcludeerd dat hij in de praktijk genuanceerder hierover oordeelt dan men op het eerste gezicht zou denken.”
Uniek
De omstandigheden van de promotie waren uniek: een digitale promotie. Locatie was de Veenendaalse Vredeskerk, waaraan ds. Ten Hove als predikant verbonden is. Via een videoscreen stond hij vrijdag in contact met de promotiecommissie, die ook uit opponenten uit Bristol (Engeland) en Leuven (België) bestond. Ten Hove werd geflankeerd met de paranimfen Tjalling en Geert Jan, respectievelijk broer en (oudste) zoon. Zijn vrouw zat achter de paranimfen. Met uitzondering van de koster en geluidsman was de hele kerk leeg.
De techniek functioneerde uitstekend. Klokslag half 10 floepte het scherm aan en meldde decaan prof. dr. Ruard Ganzevoort zich voor de academische plechtigheid. Direct verschenen zo’n twaalf gezichten op het scherm. Elke opponent die het woord voerde, werd omringd met een gele rand. De andere opponenten luisterden en keken mee. Een werkelijkheidsgetrouwe nabootsing van een fysieke plechtigheid.
Prof. dr. K. F. L. Pollmann (Bristol) vroeg zich af wat de waarde is van een metafoor en of Augustinus zijn boodschap ook niet direct had kunnen zeggen. Ten Hove antwoordde dat je met een beeld een boodschap beter kunt verpakken en deze kunt vertellen in de taal van de mensen die je voor je ziet.
Prof. dr. M. A. Smalbrugge (Amsterdam) betreurde het dat de promovendus de kerkvader in „een reformatorisch pak” had gegoten vanuit een „protestants Vorverständis.” Augustinus kan volgens het moderne onderzoek niet meer gezien worden als de voorloper van de Reformatie. Waarom heeft de promovendus geen heidense, niet-christelijke literatuur over Augustinus geraadpleegd?” Ten Hove antwoordde dat hij juist om een eenzijdig protestantse kijk op Augustinus te vermijden twee rooms-katholieke promotoren had aangetrokken: prof. dr. P. J. J. van Geest en prof. dr. M. Lamberigts. Zijn proefschrift laat volgens hem terdege zien hoe Augustinus zich in heidense bronnen heeft verdiept en dat serieus heeft genomen. „Maar hij wilde de inzichten van het heidendom alleen honoreren voor zover ze in overeenstemming waren met de Katholieke Kerk.”
Dr. N. M. Vos (Amsterdam) vroeg zich af of het eeuwige vuur waarover Augustinus spreekt ten aanzien van de hel, letterlijk of als metafoor gezien moest worden. De promovendus stelt namelijk in zijn proefschrift dat het eeuwige vuur bij Augustinus „minder letterlijk” dan als gangbaar gedacht moet worden genomen. Maar hoe zit het dan met het sola Scriptura, wilde Vos weten. Ten Hove: „Ik zeg niet: Niet-letterlijk, want Augustinus wil maximaal recht doen aan de Schriftgegevens. Het helse vuur is veel erger dan het gewone vuur, maar tegelijkertijd van een heel andere orde en ten diepste onkenbaar.”
Het gaat Augustinus uiteindelijk niet om de vraag wat het vuur precies betekent, aldus ds. Ten Hove. „Wat hij vooral wil communiceren is dat de bestemming van het kaf erger is dan we ons kunnen voorstellen, en dat het ergste het gescheiden van God zijn is. Het gaat de kerkvader erom dat de mens de liefde van God gaat beantwoorden.”
Promotor prof. Lamberigts sprak in zijn laudatio (samen opgesteld met prof. Van Geest) van een „degelijk en deugdelijk” proefschrift, ook ten aanzien van de kloeke vormgeving, die een intensief gebruik „zonder kwetsuren” kan doorstaan. Ook mooi was hoe de promovendus het concrete gemeenteleven steeds voor ogen had, waar immers de metafoor van de dorsvloer, koren en kaf, realiteit is. „Je hebt een grootmeester Augustinus onderzocht, maar je bleef steeds met je voeten in het gemeenteleven staan. Het dagelijks leven is een metafoor voor het Leven met een hoofdletter.”
Het ”hora est” klonk uit de mond van de pedel, die zichtbaar in het scherm rechts onderaan aanwezig was. Felicitaties volgden één voor één vanuit het scherm. „Hiermee eindigen we deze plechtigheid”, sprak de decaan, als ware hij fysiek op locatie aan de VU. De kersverse doctor werd hartelijk omhelsd door zijn vrouw en de paranimfen. Social distancing geldt immers niet voor bloedbanden…
Klik hier om de promotieplechtigheid terug te kijken.
Lees ook:
Ds. J. B. ten Hove promoveert op Augustinus: werken op de dorsvloer van Christus (rd.nl, 16-03-2020)
