Diverse varianten voor het tracé van de hogesnelheidslijn (hsl-zuid) deden begin 1996 de ronde. Een van de bekendste was die van ir. W. Bos. Deze had een traject uitgestippeld langs de snelwegen A4 en A13. Ook de RPF-Tweede-Kamerfractie kwam met een eigen tracé op de proppen. Oud-RPF-kamerlid Stellingwerf legde donderdag voor de tijdelijke commissie infrastructuurprojecten (TCI) uit dat zijn partij die variant niet had bedacht om een politiek spelletje te spelen, maar „om consistent te blijven met het Groene-Hartbeleid.”

De RPF-variant werd echter nauwelijks serieus genomen. Het projectbureau HSL-Zuid maakte grote fouten bij de beoordeling ervan. „Men wilde onze variant niet”, concludeerde Stellingwerf. „Daarom kwam er zo’n beoordeling.” De minister van Verkeer en Waterstaat „deed hem af als niet relevant en besteedde er haast geen aandacht aan.”

De plannen van ir. Bos daarentegen konden rekenen op veel politieke belangstelling. De regeringspartijen PvdA en D66 waren er zo van gecharmeerd dat zij de Bos-variant verkozen boven de keus van de regering. Het kabinet wilde de hsl aanleggen door het Groene Hart. Alleen de VVD steunde de regering daarin.

Toen de Kamer in 1996 moest kiezen, hielden PvdA en D66 aanvankelijk vast aan de Bos-variant. Minister-president Kok riep PvdA-woordvoerder Van Heemst daarop op het matje. Kok was vreselijk kwaad, herinnerde Van Heemst zich donderdag in zijn verhoor door de TCI. „Kok dreigde naar de Koningin te gaan als de PvdA niet instemde met het tracé door het Groene Hart.”

De premier, die toen net op de proppen was gekomen met de tunnel onder het Groene Hart -kosten: 900 miljoen gulden-, liet zich „die uitvinding” niet meer afpakken, aldus Van Heemst. Dit deed even denken aan uitspraken van de Deense hoogleraar Flyvbjerg, als eerste gehoord door de TCI. Hij zei dat ministers graag „iets concreets nalaten.”

Kok „accepteerde niet dat de Kamer iets zou veranderen aan het voorstel van zijn kabinet”, zei Van Heemst. Voor hem was het toen „zo klaar als een klontje” dat de PvdA moest inbinden. D66 deed dat ook, zodat de coalitie unaniem koos voor de route door en onder het Groene Hart. Kok ontkende overigens later in een spoeddebat enige druk te hebben uitgeoefend.

Oud-CDA-kamerlid Leers, destijds woordvoerder van zijn fractie over de hsl-zuid, voelde in 1996 ook wel wat voor de Bos-variant, verklaarde hij donderdag voor de TCI. Hij steunde Van Heemst in een kamerdebat in 1996, om de Bos-variant erdoor te krijgen. De PvdA speelde echter een politieke spelletje, verweet Leers de sociaal-democraten. „Wij waren een ongewenste medestander. Van Heemst wilde helemaal geen steun van het CDA voor de Bos-variant, want dan had hij een probleem met het kabinet.”

De tunnel onder het Groene Hart was volgens Leers „een zoenoffer” om een ruzie tussen verkeersminister Jorritsma (VVD) en milieuminister De Boer (PvdA) te sussen. Stellingwerf noemde de tunnel donderdag „een afkoopsom” voor PvdA en D66 om onder gezichtsverlies uit te komen, toen het kabinet de fracties dwong akkoord te gaan met het tracé door het Groene Hart.

De ex-RPF’er hekelde het politieke klimaat rond de hsl-zuid. „Het coalitiebelang was doorslaggevend, ook als er in de coalitie tegengestelde belangen waren.” Er was sprake van machtswoorden en van Torentjesoverleg, aldus Stellingwerf. „Als er meer op inhoudelijke gronden was gedebatteerd en als er meer dualisme was geweest, zou de uitkomst anders zijn geweest.”

Of dat inderdaad zo is, zou vrijdag moeten blijken. De TCI sprak vrijdagmorgen met de oud-bewindslieden Jorritsma van Verkeer en De Boer van Milieu. Rond de middag werd oud-premier Kok, uitvinder van de tunnel onder het Groene Hart en, aldus Van Heemst, „de zuinigste man van Nederland”, aan de tand gevoeld.