Liever dan de afzonderlijke ingrediënten één voor één op de tong te nemen, laten die laatsten bladerdeeg, room en glazuur in één hap met elkaar samensmelten en verkiezen daarmee het complementaire boven het unieke (en plakkende vingers boven pragmatiek).

Dit is genieten in een notendop: je laat je erdoor overweldigen of je probeert het te doorgronden.

Waar voor de één de ervaring telt, smult de ander van details, techniek en samenhang. Het maakt niet uit of het om Bach, Baantjer of de Biesbosch gaat; waardering kijkt steevast van binnenuit of van bovenaf.

Zo vergaat het mij met kathedralen. Oog in oog met zo’n gotische reus voel ik –die, als het op tompoezen aankomt, overigens hardnekkig slagvelden op mijn schoteltje blijf maken– de drang om het bouwwerk in hapklare brokken te hakken. De Dom is simpelweg te kolossaal om met één blik te vatten. Om hem te ontrafelen, moeten we focussen, zoomen, dubbelklikken. De moderne beeldenstormer probeert het grote altijd klein te krijgen.

Wie een kerk bekijkt, ziet echter vaak niet meer dan wat hij kan beschrijven. Hij vervalt in termen als ”glasramen”, ”dakkoepel” en ”beeldhouwwerk”, zonder dat hij exact kan zeggen wat hem daarin precies raakt. Dat is niet erg – wie geen sterrenkok is, kan evengoed van een biefstuk genieten. En toch: hoe heerlijk is het dat er woorden zijn voor elk willekeurig architectonisch detail, en dat we, wanneer we de woorden hebben, ook plotsklaps veel meer zien!

Taal is niet alleen het categoriseren van de werkelijkheid. Taal schept. Iets wat voorheen alleen bestond bij de gratie van het geheel waarin het is opgenomen, komt tot leven op het moment dat het een naam krijgt. Waar we eerst niets anders zagen dan een opeenstapeling van ornamenten, onderscheiden we nu kepels en kruisbloemen, frontons en friezen, pinakels en pilasters. Taal geeft ons het gereedschap om een gebouw te ontleden terwijl het groeit onder onze blik.

Wie graag de meesterhand van de middeleeuwer in het muurwerk wil ontdekken, doet zichzelf daarom een deugd met het kennen van de juiste vaktaal. Ook wie van mooie uitdrukkingen houdt (dakruiter, montant, festoen, risaliet) kan zich aan het bouwkundejargon genoeglijk laven. Maar wie naar woorden zoekt, mag de kerk ook zelf laten spreken – niet door de boeken der leken, maar simpelweg door het dwalen van zijn blik.

Zo zal op Aswoensdag een handjevol uitgefeestgangers de drempel van wereld naar heiligdom hebben overschreden. Eén stap in de serene schemering van een basiliek is genoeg om een oogopslag rusteloos te maken. Hij tast langs de uitgesleten voetstappen in gladgeschuifelde grafplavuizen en over holle granietdrempels van kapel naar kapel. Langs marmeren pilaren en kronkelende guirlandes, de voeten van zandstenen heiligen kussend, verblind door het duizendfacettenlicht dat in de gebrandschilderde ramen gloeit, hoger en hoger, waar lucht en aarde samenkomen in het kruisgewelf. Daar blijft de blik hangen onder het dak, een reusachtig baldakijn dat zich uitstrekt boven banken, altaar, orgel. Een hemel van hout en steen.

Soms zie je ze staan: mensen met het hoofd in de nek, wankelig op hun voeten nu hun blik hen naar boven trekt. Hun ogen woelen als blinde vliegen tegen het plafond op, dat is befrescood, met mozaïek ingelegd, matgelakt, rondgemetseld of bekleed met licht in een reusachtig koepelvenster.

Hoger, zegt het licht, hoger, nog hoger. Ik ben niet meer dan een herinnering, een vingerwijzing, een hemel op aarde. Laat je blik niet op de balken rusten, richt hem verder, in een omgekeerde zwaartekracht, ver voorbij spitsbogen en steunberen, de diepte van het uitspansel in.

Dan vinden woorden zichzelf wel.

Over de auteur

Sarah van der Maas (24) heeft algemene en sociale geschiedenis gestudeerd in Leiden en Groningen. Verhalen vertellen is haar passie: of die zich nu afspelen in een ver en vreemd verleden of gewoon om de hoek van de straat. Na de zomer verschijnt haar eerste historische roman.