Aan de ene kant verdiepen we ons graag in het nationale verleden om te ontdekken wat het betekent Nederlander te zijn naast wereldburger. Aan de andere kant verklaren we steeds meer episoden uit de geschiedenis tot ”zwarte bladzijde”.

„De Heer heeft ons verleend een man, die door de baren/ Van ’t onpeilbare diep voorspoedig is gevaren/ Naar de andere wereld toe en daar veroverd heeft/ Dat wat het veld, het bos en het hol gebergte geeft.” Met dit citaat van dominee Dionysius Spranckhuysen uit 1629 begint Simon Rozendaal zijn boek over Piet Hein en de verovering van de Zilvervloot. De als chemicus opgeleide Rozendaal heeft veel gepubliceerd over wetenschap, technologie en maatschappij. Dit is zijn eerste geschiedenisboek en de aanleiding daarvoor was zijn verhuizing naar Delfshaven (Rotterdam), waar hij vlak bij het geboortehuis van Piet Hein kwam te wonen.

De auteur plaatst het leven van Piet Hein in het kader van de actuele vraag in hoeverre we ons moeten schamen voor de minder fraaie aspecten van onze geschiedenis. Daarvoor moet hij uitzoomen. Maar hij laat ook geen gelegenheid onbenut om in te zoomen op details die hem opgevallen zijn.

Piet Hein wordt in 1577 geboren in Delfshaven. Het milieu waarin hij opgroeit is eenvoudig, maar hij schopt het tot admiraal. Met het veroveren van de Zilvervloot op de Spanjaarden (1628) is hij misschien wel van doorslaggevende invloed geweest op het verloop van de opstand tegen Spanje. Een echte zeeheld op wie volgens Rozendaal niets aan te merken valt. Want toen Piet Hein in 1629 doodgeschoten werd (tijdens een gevecht met Duinkerker kapers), was er nog geen sprake van slavenhandel door Nederlanders. (Dat zou snel veranderen: toen men in 1630 een deel van suikerexportland Brazilië in handen kreeg ontstond er een afzetgebied.) Bovendien sprak hij met voor die tijd opmerkelijk respect voor mensen met een andere huidskleur, en stond hij als integer en dapper bekend.

Michieltjes jongenshart

De titel van het boek, ”Zijn naam is klein”, krijgt in ons hoofd meteen een notenbalk. Ja, we hebben ook ”Michieltjes jongenshart” over Michiel de Ruyter, maar over hoeveel helden uit onze geschiedenis is een lied gemaakt dat iedereen kent?

In de ondertitel, ”Piet Hein en het omstreden verleden”, maakt Simon Rozendaal duidelijk dat het hem om meer gaat dan het levensverhaal van zijn hoofdpersoon. Hij beschrijft de recente verandering in de kijk op de geschiedenis van historici en het grote publiek. Opeens zetten we vraagtekens bij de term Gouden Eeuw en vragen we ons af hoe we zo dom hebben kunnen zijn een tunnel bij Amsterdam te noemen naar een oorlogsmisdadiger (J. P. Coen liet in 1621 zeker 10.000 bewoners van het nootmuskaateiland Banda doden).

Geschiedenisschaamte

Er lijkt sprake van geschiedenisschaamte. Dit woord is gevormd naar analogie van ”vliegschaamte”, ook zo’n recente uitvinding. Dat wordt gebruikt om het gevoel te beschrijven waarmee mensen in het vliegtuig stappen die vinden dat vliegen eigenlijk niet meer kan. Een oppervlakkig begrip dus, en naar de mening van de auteur is de neiging om allerlei historische huisjes omver te werpen vaak ook nauwelijks gefundeerd.

Behalve met slavernij kun je ons zeevarend verleden bijvoorbeeld ook verbinden met tolerantie. En in de loop van de zeventiende eeuw vestigden zich een half miljoen vreemdelingen in de Republiek. Geen reden om van een Grauwe Eeuw te spreken, zegt Rozendaal. Het is niet goed om alleen de positieve aspecten te zien zoals we vroeger geneigd waren te doen, maar we hoeven ze ook niet te ontkennen.

Eerst stoorde ik me aan de uitweidingen. Wat interesseert mij nou het feit dat Delft in 1389 toestemming kreeg een vaart aan te leggen en dat dit op 8 september was, dezelfde datum waarop Piet Hein veel later de Zilvervloot veroverde? Maar al lezend kreeg ik iets meer begrip voor ‘opa Rozendaal op zijn praatstoel’. Hij wil zijn ontdekkingen graag met de lezer delen. Ik was bovendien gewaarschuwd, want al op bladzijde 31 staat dat hij schrijft zoals een hond loopt: ieder geurspoor zorgt voor richtingverandering.

Een boek met zo veel facetten kan veel lezers aanspreken, zal de uitgever gedacht hebben toen besloten werd het verhaal de ruimte te geven: bijna 400 bladzijden. Maar zoals een allemansvriend niemands hartsvriend kan zijn, is dit boek voor geen enkele categorie lezers onmisbaar. Iemand die het levensverhaal van Piet Hein wil lezen, moet zich over wel heel veel zijpaden begeven. Iemand die belangstelling heeft voor onze veranderende kijk op de geschiedenis, komt veel details tegen die afleiden. Misschien dat de lezer die van weetjes houdt, nog het meest aan haar of zijn trekken komt.

Rozendaal weet zijn verhalen smeuïg op te dissen. Helaas is met het citaat waar deze bespreking mee begint, de toon niet gezet. Grofheden in zijn taalgebruik, sneren richting gelovigen en het gemak waarmee hij achterhaalde denkbeelden verwerkt in zijn verhaal vielen me tegen. Een isgelijkteken tussen achterlijk en middeleeuws kan echt niet meer. En dan zijn er slordigheden als het gebruik van het woord fundamentele als hij ultraorthodoxe Joden bedoelt.

Had de schrijver zijn rol als ”grootvader vertelt” maar consequent ingevuld! Simon Rozendaal is er eens goed voor gaan zitten. Gezien zijn woordkeus, slordigheden en wijdlopigheid lijkt het hem meer te gaan om zijn eigen vertelplezier dan om de leeservaring van zijn publiek.

Boekgegevens

Zijn naam is klein. Piet Hein en het omstreden verleden, Simon Rozendaal; uitg. Atlas Contact; 390 blz.; € 24,99