De CDU-fractie in Thüringen dacht dat ze het wel kon maken: afspreken met de collega’s van de AfD om te stemmen op de liberale kandidaat voor het premierschap. En zo werd de FDP’er Thomas Kemmerich woensdag tot ieders verrassing gekozen.

In Berlijn gingen direct alle alarmbellen af. Iedereen had verwacht had dat Bodo Ramelow van Die Linke zou worden herkozen. Die had gerekend op een tweede termijn als premier en hoopte op een rood-groene coalitie.

Ramelow had echter buiten de AfD gerekend. Die waren bij de verkiezingen in oktober ruim verdubbeld van 10 naar 23 procent. Hun eerste doel was om een rood-groene (en dus linkse) regering te blokkeren. Daarom besloten ze te stemmen voor de kandidaat van de rechtse FDP, hoewel die partij met 5 procent de kleinste groep in het parlement is. De populisten bespraken dit met de CDU. Kemmerich won met één stem verschil (45 tegen 44).

Het nieuws zorgde voor een schokgolf bij de christendemocraten in heel Duitsland. Had de partij niet besloten geen zaken te doen met de AfD?

Zuid-Afrika

Bondskanselier Angela Merkel zat tijdens de stemmingen in het deelstaatparlement in Erfurt in het regeringsvliegtuig naar Zuid-Afrika. Ook in haar team en bij de meereizende journalisten zorgde het nieuws voor een verrassing. Tijdens een persmoment met de Zuid-Afrikaanse president noemde zij hete gebeuren „onvergeeflijk” en eiste dat de stemming zou worden „teruggedraaid”.

En daarmee werd bondskanselier Merkel zelf onderdeel van het nieuws. Want ze stapte nu in de schoenen van haar opvolger als CDU-voorzitter. Eind 2018 had de partij de minister van Defensie, Annegret Kramp-Karrenbauer (kortweg ”AKK”), tot voorzitter gekozen. Doel hiervan was om te komen tot een geregelde overdracht van de macht. De partijvoorzitter is immers ook kanselierskandidaat. ”AKK” zou Merkel moeten opvolgen.

Door op de zaak te reageren en zelfs „terugdraaien” te eisen, deed Merkel iets wat veel succesvolle leiders hebben gedaan, namelijk hun opvolger voor de voeten lopen. Dit leidde direct tot nieuwe speculaties; was er een crisis in de CDU aan de gang? Had Merkel niet met Kramp-Karrenbauer in contact kunnen treden om haar die zware boodschap te laten vertellen? Kortom: liet Merkel haar opvolger niet vallen als een baksteen?

Merkel zal zeggen dat het anders zit. Zij regeert met de sociaaldemocratische SPD. Deze zogeheten grote coalitie is al niet stabiel en de SPD was zo verontwaardigd over de samenwerking met de AfD dat Merkel wel iets móest doen. Met andere woorden: ze sprak in Zuid-Afrika niet als CDU-voorzitter maar als regeringsleider.

Intussen ging in Thüringen de zaak door. De gekozen premier Kemmerich kondigde zaterdag zijn terugtreden aan, waarmee hij een van de kortstzittende regeringsleiders ooit kan worden genoemd. Hij blijft voorlopig wel aan als waarnemend premier, tot er een opvolger is.

CDU-voorzitter Kramp-Karrenbauer heeft tijdens de weekwisseling haar knopen geteld. Maandagochtend maakte ze bekend terug te treden als voorzitter.

Zelden valt in de Duitse politiek iets te zien dat zo overrompelend is als deze crisis die zo klein begon. Toch is niemand echt verbaasd dat het voorzitterschap van Kramp-Karrenbauer tot een einde komt. In de veertien maanden dat ze partijleider is, was ze nooit echt overtuigend. De vraag is natuurlijk of zoiets wel mogelijk is als voor een voorzitter die in de schaduw moet werken van een wereldberoemde kanselier.

Zand

Duitse media schrijven dat de CDU in de grootste crisis verkeert sinds het giftenschandaal rond 2000. In die crisis nam Merkel het stuur in handen en liet ze Helmut Kohl vallen. De komende maanden zal duidelijk worden of de geschiedenis zich herhaalt.

Veel tijd heeft de CDU niet om een nieuw gezicht te introduceren: de verkiezingen zijn uiterlijk in oktober 2021.

De voorlopige winnaar van het debakel in Thüringen is de AfD. De hoofddoelstelling van alle populistische partijen is immers zand strooien in de machine van de elite. Dat doel is hier wel bereikt.