Nieuwe filmbeelden bevrijding Leeuwarden ontdekt
Het Fries Film Archief heeft nieuwe filmbeelden ontdekt van de bevrijding van Leeuwarden. Han Witteveen, kleinzoon van de maker, kende de beelden al. „Nu kan iedereen ze gaan bekijken.”
Han Witteveen (64) is geboren en getogen in Leeuwarden, maar woont tegenwoordig in Nieuwerkerk aan den IJssel. Hij is de kleinzoon van Johan Witteveen, die op 15 april 1945 de bevrijding van Leeuwarden filmde. „Dat deed hij met een kleine Kodak-camera, uit de serie die vanaf 1932 op de markt is gebracht. Ik heb de camera nog.”
Johan Witteveen heeft in 1945 een herenmodezaak aan de Wirdumerdijk 25, tegenover de doopsgezinde kerk. Hij runt de kledingwinkel samen met zijn vrouw Agaath Obbema, wier familie afkomstig is uit Sneek. „Daar hadden de Obbema’s een handel in fotografie. Mijn opa kocht zijn camera in 1933 en begon daarmee te filmen. Puur voor de hobby. Hij filmde vooral familiefeestjes”, vertelt Witteveen.
Op zondag 15 april 1945 kiest Johan Witteveen een ander onderwerp: de bevrijding van zijn eigen woonplaats. Hij begint ’s ochtends vroeg al te filmen, vanuit een portiek aan de Wirdumerdijk. De Binnenlandse Strijdkrachten (BS) hebben ’s nachts de tweehonderd achtergebleven Duitsers overmeesterd, maar dat weten de meeste Leeuwarders nog niet. Die vragen zich af of het wel veilig is op straat en blijven voor de zekerheid binnen. „Ze hadden schroom om naar buiten te gaan. Dat is op de eerste filmbeelden van mijn opa mooi te zien. De straat is leeg. Je ziet alleen een paar gewapende BS’ers lopen of voorbij fietsen.”
Gaandeweg verandert het beeld. Schroom maakt plaats voor feestvreugde. De Leeuwarders weten inmiddels dat hun stad bevrijd is en gaan de straat op. Ze begroeten de Canadese jeeps en tanks en hangen de vlag uit. Sommige inwoners klimmen op de legervoertuigen. Een Schots regiment trekt door de stad, spelend op doedelzakken. Collaborateurs worden naar het politiebureau geleid. Johan Witteveen filmt het allemaal. Hij schiet op 15 april 1945 uiteindelijk twee films, van in totaal acht minuten.
Spanning
Na de oorlog blijven de 8mm-films in bezit van de familie. Han Witteveen en zijn zussen bekijken als kind de beelden en zien ook de andere films van hun grootvader. „Hij heeft tot eind jaren veertig gefilmd. Mijn vader nam later het stokje over. Hij vond het ook een leuke hobby.”
De vader van Han neemt begin jaren zestig de kledingzaak aan de Wirdumerdijk over van Johan, die in 1984 op 85-jarige leeftijd zal overlijden. De winkel blijft bestaan tot 1989. Tegenwoordig herbergt het pand een vestiging van D-reizen.
In 2002 neemt een zus van Han de films van opa Witteveen mee naar huis. Plannen om het materiaal te digitaliseren blijven onuitgevoerd. De zus benadert vervolgens het Fries Verzetsmuseum met de vraag wat ze het beste met de films kan doen. Via het museum komt ze terecht bij het Fries Film Archief, dat het materiaal graag in de eigen collectie wil opnemen.
Bij het digitaliseren van het materiaal doen de medewerkers van het archief een ontdekking. Ze komen erachter dat Johan Witteveen niet alleen de Canadese tanks en de feestelijkheden in Leeuwarden heeft gefilmd, maar ook wat daaraan is voorafgegaan: de onzekere uren in de ochtend van 15 april, als de inwoners zich afvragen of hun stad nog van de Duitsers is of anderen inmiddels de baas zijn.
Dat Witteveen die spanning op film heeft vastgelegd, is voor Leeuwarden bijzonder. Het Fries Film Archief kent maar een paar vergelijkbare filmbeelden. Die zijn op 15 april 1945 geschoten door Ruurd Rodenburg. Hij filmde de BS’ers door zijn slaapkamerraam.
Han Witteveen vermoedt dat zijn opa zich niet bewust is geweest van de historische waarde van zijn filmmateriaal. „Hij heeft die beelden gewoon gedraaid, ’s ochtends en ’s middags. Dat hij daarmee een soort vacuüm heeft vastgelegd, zal hij zich niet hebben gerealiseerd.”
Zijn familie is blij dat de films van zijn grootvader door het Fries Film Archief zijn gedigitaliseerd, zegt Han. „Nu kan iedereen ze bekijken.”
