Laurenskerk Rotterdam wordt orgelparadijs
De Laurenskerk in Rotterdam moet een orgelparadijs worden. De kerk gaat fondsen werven om een nieuw, middelgroot koororgel te bouwen. In een tweede fase krijgt het hoofdorgel groot onderhoud en wordt dat aangesloten op de verrijdbare speeltafel van het nieuwe koororgel.
De eerste plannen werden de zondag voor Kerst informeel gepresenteerd tijden een benefietconcert in de Laurenskerk. Komend voorjaar komt de speciaal in het leven geroepen orgelcommissie met concretere plannen. Dan start ook de fondswerving om de benodigde gelden (om en nabij één miljoen voor koororgel en nieuwe speeltafel) bij elkaar te krijgen, bevestigt Andries Ponsteen van de Stichting Laurenskerk en voorzitter van de nieuwe orgelcommissie. „Maar het is gevaarlijk om bedragen te noemen. Het bedrag dat ik noemde is een schatting”, benadrukt hij.
De Laurenskerk verwierf in 2016 het drieklaviers Pels-orgel uit 1950 van de rooms-katholieke Heilige Familiekerk in Rotterdam. Dat gebouw was al enige tijd buiten gebruik als kerk. Het orgel moest in mei van dat jaar uit de kerk worden gehaald, omdat het gebouw kort daarna zou worden verbouwd tot gezondheidscentrum voor kinderen.
„We vonden eigenlijk dat de komst van het orgel van de Familiekerk op zich niets toevoegt aan de orgels die al in de Laurenskerk staan”, zegt Laurensorganist Hayo Boerema. „Daar zijn we in de orgelcommissie van de Laurenskerk over gaan nadenken. Al pratende kwamen we op allerlei betere ideeën. Die hebben geresulteerd in contacten met drie orgelbouwers. Die drie hebben we gevraagd mee te denken in onze plannen. Uiteindelijk vonden we het plan van orgelbouwer Elbertse uit Soest het meest uitdagend en daarom zijn we met die orgelbouwer in zee gegaan.”
Het plan van Elbertse komt hierop neer: als je dan toch bezig bent, maak dan in de Laurenskerk een instrument met allerlei nieuwe technieken, zoals het Utopa Barok-orgel dat Elbertse in 2018 in het Orgelpark in Amsterdam heeft neergezet. Dat barokorgel heeft springladen en voor elke pijp een eigen ventiel, zodat vanaf de speeltafel elke pijp afzonderlijk en op zijn eigen manier kan worden aangesproken. Boerema: „Zo’n instrument is in de orgelwereld volstrekt nieuw. Voor de bouw van het nieuwe instrument worden de pijpen van het Pels-orgel uit de Familiekerk gebruikt. De rest van dat orgel – zoals speeltafel, bedrading, pneumatiek en windladen – wordt niet meer gebruikt.”
Het bestaande koororgel blijft behouden en houdt zijn eigen klaviatuur, maar wordt ook bespeelbaar vanaf de vrijstaande speeltafel van het grote koororgel. Vanaf die speeltafel kan uiteindelijk ook het hoofdorgel van Marcussen worden bespeeld.
„Het nieuwe koororgel wordt vrij hoog”, vertelt Boerema. „Om ervoor te zorgen dat er in de kerk voldoende lichtinval blijft, komt het te staan op de plek waar nu nog het kleine koororgel staat, aan de noordkant van de kerk. Dat instrument komt recht tegenover zijn huidige positie te staan, aan de zuidkant dus.” Het is de bedoeling dat het nieuwe koororgel over ongeveer twee jaar gereed is.
Masterplan
Voor het onderhoud van het hoofdorgel is een masterplan gemaakt. Boerema omschrijft de werkzaamheden die moeten plaatsvinden als „een grote renovatie.” „Er zijn heel wat pijpen verzakt en de windladen en -kanalen zijn op een aantal plekken lek. Om dat allemaal te kunnen repareren, moet het orgel grotendeels worden ontmanteld. En als dat dan toch moet, kan bij het opbouwen van het instrument meteen de techniek worden ingebouwd om het orgel bespeelbaar te maken vanaf de speeltafel die ook het nieuwe koororgel bedient.”
Het is de eerste groot onderhoud sinds de ingebruikname in 1973. „Het orgel heeft het al die tijd uitstekend gedaan en is goed onderhouden. Maar nu is groot onderhoud echt nodig”, zegt Andries Ponsteen van de Stichting Laurenskerk. „Toen het orgel werd opgeleverd, was het hier nog niet geaccepteerd dat zo’n groot instrument ook een vrijstaande speeltafel kreeg. Tegenwoordig hebben we te maken met internationale organisten die er tegenaan hikken dat ons hoofdorgel niet ook een vrijstaande speeltafel heeft. Met zo’n speeltafel vergroot je trouwens de mogelijkheden van het orgel enorm. Je kunt direct contact met je publiek hebben. En denk eens aan de aantrekkingskracht voor kinderen, dus voor orgeleducatie.”
Bij de renovatie vindt meteen een dispositiewijziging plaats. Boerema: „Op de plaats van de Vox Humana 8’ van het Bovenwerk komt een Hobo 8’. De Vox Humana verhuist naar het Borstwerk en komt daar te staan op de plek van de Regaal 8’. Omdat de Vox Humana een belangrijk register is bij het vertolken van Frans-romantische muziek en in een zwelkast hoort te staan, wordt het Borstwerk voorzien van jaloezieën.” Tot slot wordt de intonatie van het orgel waar nodig herzien.
Hayo Boerema wilde al lange tijd een Hobo 8’ op het orgel hebben. „Puriteinen zullen me deze ingrepen misschien kwalijk nemen. Maar adviseur George Stam worstelde bij de totstandkoming van het orgel al met de plaatsing van die Hobo. En Johann Th. Lemckert, de vorige organist van de Laurenskerk, maakte al in de jaren ‘70 een plan om toch een Hobo op het Bovenwerk te plaatsen. Dat was nog maar twee jaar na de ingebruikname van het orgel.”
De titularis heeft nog meer wensen, maar of die gerealiseerd worden, is nog niet zeker. „Ik zou wel een Nevenwerk op het orgel willen met een groot aantal grondstemmen. In de huidige situatie is het aantal grondstemmen nogal mager. Het leuke van zo’n Nevenwerk is, dat het niets aan het oorspronkelijke concept van het orgel verandert. Het kan er ook zo weer uitgehaald worden. Of dat Nevenwerk er komt, hangt af van de financiering van het hele plan. Ik kan de plannen altijd nog naar beneden bijstellen.”
Fondsen werven
Andries Ponsteen van de Stichting Laurenskerk zou het mooi vinden als de tweede fase (de renovatie van het hoofdorgel) in 2023 kan beginnen. „Dan bestaat het orgel vijftig jaar. We gaan nu eerst fondsen werven voor het koororgel. In Rotterdam zijn veel bedrijven, dus het is kansrijk. Verder komen er benefietconcerten en allerlei andere acties, bijvoorbeeld door orgelfans die prestaties leveren in ruil voor geld voor de orgelplannen. Wat dat betreft was het benefietconcert voor het Orgelfonds al een mooi voorbeeld van een orgelenthousiast die zijn verjaardag in de Laurens vierde.”
Voor Andries Ponsteen wordt de Laurenskerk „een soort ‘orgelparadijs’. We hebben al een prachtige reputatie als orgelpodium, met allerlei vormen van orgelmuziek. Als het koororgel gereed is, hebben we daarmee een volwaardig vervangend en begeleidend concertorgel in de kerk als het hoofdorgel langere tijd buiten gebruik is. Daarna ontstaan er veel nieuwe mogelijkheden voor ensemblespel, denk ook aan de Laurenscantorij, of de combinatie orgel en dans, pop, jazz. Het nieuwe hyperorgel zal ook een uitdaging vormen voor componisten. Ik ga ervan uit dat er dan nog meer concerten in de Laurenskerk worden georganiseerd.”
De orgels van de Laurenskerk
Hoofdorgel van de firma Marcussen uit Denemarken, gebouwd in 1973. Met vier klavieren en 85 registers is dit het grootste kerkorgel van Nederland.
Transeptorgel van de firma Marcussen, gebouwd in 1959, in een zestiende-eeuwse orgelkas.
Koororgel van de firma Marcussen, gebouwd in 1962, in een achttiende-eeuwse orgelkas.
Kapelorgel van de firma Van Vulpen, gebouwd in 1963 en in 1990 in de kapel geplaatst.
Kistorgel van de firma Klop in Garderen, gebouwd in 2006.
Nieuw te bouwen grote koororgel met gebruikmaking pijpwerk Pels-orgel, door orgelbouwer Elbertse uit Soest.
