Waarom heeft de Europese Unie een ombudsman?

Alle burgers van en bedrijven in de EU-lidstaten moeten een klacht kunnen indienen tegen een EU-instelling of -orgaan. Dat mogen verschillende soorten bezwaren zijn: het nalaten van informatievertrekking, discriminatie, te lange wachttijden, machtsmisbruik.

Aankloppen bij de ombudsman kan echter niet zomaar. Eerst moet er contact zijn geweest met de betrokken EU-instelling of -orgaan en moet worden geprobeerd tot een schikking te komen. Als dat niet lukt, komt de Europese Ombudsman pas in zicht. De aanleiding van de klacht mag dan intussen niet ouder zijn dan twee jaar.

Wie zijn de kandidaten voor de waakhondfunctie?

De huidige EU-Ombudsman, de Ierse Emily O’Reilly (62), is één van de vijf kandidaten. Zij werd in 2013 verkozen voor de waakhondfunctie. In 2014 werd zij herkozen voor een termijn van vijf jaar. Voordat zij in Straatsburg –waar het kantoor van de ombudsman staat– aan de slag ging, was zij de eerste vrouwelijke ombudsman van Ierland.

O’Reilly, tevens oud-onderzoeksjournalist, wil zich niet alleen beperken tot de klachten die worden ingediend: „We wachten niet tot we een klacht krijgen om een onderzoek te starten. Veranderingen in het systeem, daar is het ons om te doen.”

De tweede kandidaat is Julia Laffranque (45) uit Estland. Zij heeft jarenlange ervaring als rechter bij het Europees Hof voor de Mensenrechten. De Zweedse Cecilia Wikström (54) is ook genomineerd voor de functie. Zij is een voormalig lid van het Europees Parlement en predikante van de Zweedse Kerk.

Daarnaast kan het Europees Parlement stemmen op de Italiaanse Giuseppe Fortunato –ombudsman van de Italiaanse regio Campanië– en Nils Muiznieks (55) uit Letland. Hij was tot vorig jaar mensenrechtencommissaris van de Raad van Europa.

Wie maakt de meeste kans op de functie?

De huidige EU-Ombudsman O’Reilly kreeg dinsdag de meeste steun van het EU-Parlement. Tijdens de eerste geheime stemming ontving zij 240 stemmen; dat was echter te weinig voor de verplichte meerderheid (295) van de uitgebrachte stemmen. Daarom moet er woensdag een nieuwe stemronde worden gehouden.

Ook Laffranque kreeg dinsdag een groot deel van de stemmen: 162 Europarlementariërs steunden haar. De overige kandidaten: Wikström, 73 stemmen; Fortunato, 67; Nils Muiznieks, 47.

Welke zichtbare consequenties heeft het werk van de EU-Ombudsman?

O’Reilly beschuldigde de Europese Commissie in 2018 van „wanbestuur” rond de benoeming van Martin Selmayr als secretariaat-generaal, de hoogste ambtelijke functie van de Commissie. De toenmalige Commissievoorzitter, Jean-Claude Juncker, werd beticht van vriendjespolitiek omdat Selmayr via een oneerlijke spoedprocedure werd aangesteld.

Hoewel Selmayr bleef zitten en zijn termijn volmaakte, gaf O’Reilly duidelijke aanbevelingen over de benoemingsprocedure. Bij de vorming van de nieuwe Commissie eerder dit jaar, hield de ombudsman goed in de gaten of de nieuwe Commissievoorzitter Ursula von der Leyen die aanbevelingen opvolgde. Dat was het geval. „Een positieve start van de nieuwe Commissie op het gebied van integriteit”, aldus O’Reilly.