Ruim negentig mensen hebben zich voor de gelegenheid verzameld bij Greenworks, een bedrijf voor duurzame bouwprojecten. Buiten hangt de walm van de twee grote Apeldoornse slachterijen; binnen de geur van het avondeten. De aanwezigen –allen leden van de ChristenUnie– hebben zojuist gedineerd.

De bijeenkomst, georganiseerd door de Tweede Kamerfractie van de ChristenUnie, is bedoeld om de vragen weg te nemen die er bij agrariërs en bouwers leven rond stikstof. Een week eerder was ChristenUnie-kamerlid Carla Dik-Faber in Bedum (Groningen). Nu staat ze samen met de Gelderse gedeputeerde Peter van ’t Hoog en Dirk Vreugdenhil, woordvoerder van de statenfractie van de ChristenUnie in Gelderland, de boeren en bouwers te woord.

Dat de aanwezigen –waarvan 15 procent bouwers en 40 procent boeren– vragen hebben, wordt al snel duidelijk. Een man, werkzaam bij een grote bouwer, hekelt de situatie dat er geen bouwvergunningen kunnen worden afgegeven: „Er is een enorme reductie in de bouw. We denken over massaontslagen. Dit raakt heel veel mensen. Het is code vuurrood.” Her en der in de zaal klinkt klein applaus.

Drempelwaarde

Dik-Faber erkent dat de situatie „een drama” is. „We werken met man en macht om tot een oplossing te komen, maar deze moet juridisch houdbaar zijn. Als de drempelwaarde voor stikstof (een van de oplossingen om de vergunningverlening weer op gang te brengen, MR) weer wordt afgeschoten door de rechter, zijn we terug bij af.”

Ook lokale politici en andere belangstellenden roeren zich in het debat. Een raadslid uit Elburg wil weten of er onderzoek wordt gedaan naar de psychische gevolgen voor de boerengezinnen. Ze trekt de vergelijking naar de MKZ-crisis in 2001, toen er een groot aantal suïcides onder agrariërs waren. Statenfractiewoordvoerder Vreugdenhil bekent dat er nog geen tijd is geweest voor een goed onderzoek naar de psychische effecten. De lange en kortetermijnoplossingen buitelen te veel door elkaar.

Kootwijkerzand

Gedeputeerde Van ’t Hoog krijgt de hoon van de zaal over zich heen als hij met een voorbeeld wil duidelijk maken dat de stikstofdepositie een probleem is. Het Kootwijkerzand, de zandbak ten zuiden van Kootwijk, kleurt op luchtfoto’s langzaam groen. Volgens Van ’t Hoog door mos dat van stikstofneerslag profiteert. Het gevolg? Diersoorten verdwijnen, de biodiversiteit neemt af.

Een van de boeren veegt de vloer aan met deze redenering. „Er zit angst in, voor verandering van de natuur op een manier die door bepaalde mensen niet gewild is. Terwijl het irreëel is om te denken dat de natuur zich ontwikkelt zoals men wil dat die zich ontwikkelt.” Luid applaus.

De kloof tussen boer en politiek is te groot geworden, stelt een agrariër uit Flevoland. Volgens hem moeten politici „ophouden” over kringlooplandbouw, boerderijen die zelfvoorzienend zijn en hun afval zelf hergebruiken. „Als dit zo doorgaat, staat er elke week een doos voor de voedselbank in de kerk.”

Dik-Faber benadrukt dat ze invoer van groenten en fruit in een open markt niet bij wet kan regelen. Maar, zegt ze: „U bent ook allemaal consument. Vraag naar producten uit eigen land.”

Tussen de vragen en opmerkingen van boeren en bouwers door klinkt een enkel afwijkend geluid. Een medewerker van Staatsbosbeheer wil niet de zwartepiet toespelen aan de boeren, maar is „blij” met de uitspraak van de Raad van State. „We moeten minderen. De landbouw is de grootste veroorzaker van het natuurprobleem.”

Die cijfers kloppen niet, mompelen diverse mensen, doelend op metingen van het RIVM.

Hobbyboer

Na afloop drommen de mensen samen. Luuk Kieskamp, hobbyboer in Oene, heeft gemengde gevoelens bij de bijeenkomst. „Hoop woorden, weinig concreets.” Hij is aanwezig omdat hij zijn bedrijf graag wil uitbreiden, maar een vergunning voor de sloop en opbouw van een schuur krijgt hij niet van de gemeente.

Kieskamp vindt het „jammer” dat het de politici tijdens de bijeenkomst niet concreter werden. Tegelijk heeft hij begrip voor de houding van de ChristenUnie. „Coalitie betekent water bij de wijn.”