De lokale democratie kan hard zijn, dat weet Bert Blase heel goed. Als burgemeester van Alblasserdam reed hij eens met zijn fiets over de stoep. De ongehoorzaamheid werd opgemerkt door een dorpsgenoot en was dagenlang het gesprek van de dag. Hoe kon hij dat doen, de burgemeester heeft toch een voorbeeldfunctie?

Zulke problemen zijn van een heel ander niveau dan wat Blase vorig week zag gebeuren. Na gemeentelijke crises moesten drie van zijn collega’s aftreden. Pauline Krikke vertrok als Haagse burgermoeder vanwege de problemen met Scheveningse vreugdevuren, burgemeester Peter de Koning trad af in Gennep vanwege een woede-uitbarsting en Harald Bouman leverde zijn ambtsketting in vanwege onoverbrugbare verschillen op het gemeentehuis van Noordoostpolder.

Blase is sinds 2009 burgemeester – na Alblasserdam werkte hij in Hardinxveld-Giessendam, Vlaardingen en op dit moment Heerhugowaard. De problemen bij ambtgenoten laten hem niet onberoerd. „Ik ken de dilemma’s waarmee burgemeesters te maken krijgen en weet een beetje hoe ze zich moeten voelen.” De ervaren bestuurder kijkt juist door die ervaring niet vreemd op van de ontslaggolf. „Burgemeesters staan in toenemende mate onder druk vanuit de gemeenteraad en de samenleving”, zegt hij.

Met die toegenomen verantwoordelijkheid en druk kan niet iedereen even goed omgaan, blijkt keer op keer. De stad Den Haag was een maatje te groot voor Krikke, oordeelden diverse media keihard na haar aftreden. Gewogen, maar te licht bevonden.

Dat doet volgens hoogleraar staatsrecht Douwe Jan Elzinga ook opgeld voor burgemeester Bouman. „Een wethouder uit Noord-Groningen die het als burgemeester probeert in Noordoostpolder, maar tot de conclusie komt dat het niet lukt. Hij had zich iets anders van het ambt voorgesteld. Dat kan écht niet.”

Een vak

De situatie in Gennep vertoont dezelfde kenmerken, constateert Elzinga. Naar eigen zeggen is burgemeester De Koning afgetreden omdat hij vertrouwen miste bij zijn wethouders. „Een gebrek aan draagvlak en hup, hij geeft de pijp aan Maarten”, vat Elzinga samen. „Het ambt is prachtig, maar je moet het natuurlijk wel kunnen. Dat lijkt regelmatig niet het geval.”

Het is echt een vák, zegt ook burgemeester Wouter Kolff van Dordrecht. „Je bent voorzitter van de gemeenteraad en het college, je bent verantwoordelijk voor de politie en brandweer en je bent óók nog eens burgervader”, somt hij op.

Die verantwoordelijkheid voelt de Dordtse burgemeester 7 dagen per week, 24 uur per dag. „Ook als er niets gebeurt, weet je: het kan zomaar misgaan. Ik probeer de gemeente in goede banen te leiden, maar ik heb geen invloed op het handelen van 120.000 Dordtenaren.”

Het is volgens Kolff daarom belangrijk goed met mensen te kunnen omgaan. „Als je geen gevoel hebt voor burgers uit alle rangen en standen in de samenleving, kun je dit werk beter niet doen.

Ik had onlangs prinses Beatrix op bezoek en een uur later zat ik met een bijstandsmoeder te praten. Aan beide personen moet ik op de juiste manier waardering laten blijken. Dat is niet iedereen gegeven.”

Ingrijpend besluit

Maar met menselijkheid alleen kom je er niet, zegt Kolff. Een goede bestuurder moet hard durven zijn. „Die combinatie maakt het een vak apart. Het ene moment vriendelijk zijn, het andere moment een ingrijpend besluit nemen en daarvoor durven staan.”

Je zag dat Krikke dat miste, vindt Elzinga. „Het was duidelijk dat er integriteitsproblemen waren op het gemeentehuis. Wethouders van Groep de Mos zouden vergunningen hebben geregeld voor bevriende ondernemers. Dan moet een burgemeester eigenlijk ingrijpen, maar Krikke deed dat niet. Omdat ze het niet durfde? Omdat ze de steun van Groep de Mos nodig dacht te hebben? Ik weet het niet, maar het behoort wel tot haar taak.”

Deze kwestie laat ook zien dat het de burgemeester niet makkelijk wordt gemaakt. Hem vallen uiteenlopende taken ten deel en het is volgens hoogleraar Elzinga geen sinecure die te combineren.

Neem nu de Haagse problemen. Het wel of niet verstrekken van vergunningen valt binnen het dossier van de wethouder. Toch had Krikke kunnen ingrijpen, omdat een burgemeester het recht heeft besluiten te vernietigen. Dat is een lastig spanningsveld, zegt Elzinga. „We moeten eens kritisch kijken naar al deze verantwoordelijkheden, voordat er nog meer burgemeesters sneuvelen.”

Gezag

Ook het Nederlands Genootschap van Burgemeesters roept daartoe op. „Laten we eerst goed vaststellen wat eigenlijk de taak van een burgemeester is, voordat we nog meer bevoegdheden aan het ambt toevoegen”, aldus een woordvoerder.

Het zou al een hoop schelen, zegt politicoloog André Krouwel van de VU Amsterdam, als de burgemeester zijn gezag niet was kwijtgeraakt. Bijna weemoedig denkt hij terug aan de tijd dat twee of drie partijen zowel landelijk als lokaal de macht hadden. „Burgemeesters van toonaangevende partijen als CDA en PvdA hadden van nature veel meer autoriteit.”

Krouwel hekelt de versnippering en de opkomst van „populisten als Thierry Baudet”, die er volgens hem aan hebben bijgedragen dat burgemeesters hun gezag kwijtraakten. „Dat proces heeft het gezag ondermijnd van de traditionele politieke elite waarvan je wist: daar komen de beste bestuurders vandaan.”

Crisis

En toen ging de telefoon. Het staat burgemeester Kolff nog helder voor de geest. Hij was 9 september op een afscheidsreceptie in Breukelen toen hij werd gebeld door de politiechef van de eenheid Rotterdam: een Dordtse politieman had zijn vrouw en twee dochters vermoord en schoot daarna zichzelf dood.

Alle menselijkheid, gezag of bestuurlijke ervaring ten spijt: hier kan niemand zich op voorbereiden, zegt Kolff. „Ik stond aan de grond genageld. Zo snel mogelijk ben ik teruggereden naar Dordrecht. Onder- weg pleegde ik talloze telefoontjes, er moest zó veel gebeuren: rust bewaren in de omgeving, nazorg verlenen, overleg met de officier van justitie. Daarna ben ik gelijk naar de straat gegaan om met de buurt te praten. Een arm om mensen heen slaan, er zijn voor buren die in shock waren.”

Hoe vreselijk ook, zulke crises laten volgens Kolff zien waarom het beroep van burgemeester zo belangrijk is. „Je bent op zo’n moment van onschatbare waarde voor mensen die dat keihard nodig hebben. Laten we dat koesteren in dit land.”