Omgekomen in Duitsland; door een vergissing
Het moet een vergissing zijn geweest dat Aeilko Muntenga werd opgepakt. Het moet een vergissing zijn geweest dat hij werd weggevoerd naar Kamp Amersfoort en daarna naar het Noord-Duitse concentratiekamp Neuengamme. Hij overleefde het niet.
Aeilko Muntenga junior is naar deze opa genoemd. Vrijdag neemt hij met zijn vrouw deel aan de Tocht van Vrees en Hoop, de stille tocht ter nagedachtenis aan de gevangenen die vanuit het concentratiekamp op transport moesten.
Het is een lange stoet, op 11 oktober 1944: 1441 gevangenen lopen van het kamp naar het Amersfoortse station. Per trein worden ze afgevoerd naar Neuengamme. Slechts weinigen van hen overleven de oorlog.
Tot deze groep behoren 601 mannen die tijdens de razzia in Putten zijn opgepakt. Onderweg naar Neuengamme weten dertien van hen uit de trein te springen. Van de resterende 588 keren er slechts 48 in Putten terug.
Op 3 oktober 1944 zijn in Gorinchem honderd jonge mannen gearresteerd. Van hen moeten er nu 43 naar de trein. Vier van hen overleven. De andere 39 niet.
Er gaan die elfde oktober ook 106 politiemannen op transport. Ze hebben geweigerd dienstbevelen op te volgen. Ze gingen geen landgenoten gevangen nemen. Nu zijn ze zelf hun vrijheid kwijt.
Persoonsverwisseling
Aeilko Muntenga uit het Groningse Midwolda is er dus ook bij. Daar is geen reden toe. Hij is geen verzetsman. Geen politieman. Geen slachtoffer van een Duitse wraakactie.
Toch loopt hij hier, twaalf dagen na zijn 55e verjaardag. Vermoedelijk door een misverstand, zegt zijn kleinzoon. „Er woonde in Midwolda destijds ook een Muntinga (met een i) en een enigszins gelijkende voornaam die, naar later bleek, betrokken was bij het verzet. Toen die werd opgepakt, heeft hij alles ontkend en daarna trokken de Duitsers de conclusie dat het dus die andere moest zijn, waarna mijn opa is gearresteerd.”
Zou die zijn ontkenning hebben volgehouden toen de Groningse SS hem in het beruchte Scholtenhuis martelde? Vrijgelaten werd hij niet. Op 13 juli ging hij naar Amersfoort. Op 11 oktober naar Neuengamme. Hij moest puinruimen in het gebombardeerde Hamburg, en beschadigde spoorrails herstellen. Op 12 januari werd zijn overlijden genoteerd.
Drie brieven
Kleinzoon Muntenga heeft Neuengamme bezocht. Vrijdag komt hij voor het eerst naar Kamp Amersfoort. „Mijn opa heb ik nooit gekend en mijn vader vertelde er nooit over. Wat ik weet over mijn opa, komt uit de verhalen van mijn moeder, die hem ook niet heeft gekend. Wel kwamen er drie brieven boven water toen mijn oma overleed. Een uit het Scholtenhuis –toen opa nog dacht dat het goed zou aflopen– en twee latere, waarvan een uit Kamp Amersfoort met de geschrokken mededeling dat hij naar een Duits kamp zou gaan en dat het dus nog wel even zou duren voordat hij thuis zou zijn.”
Stille tocht
Vrijdag is het 75 jaar geleden dat hij werd gedeporteerd, in het grootste transport dat ooit uit het kamp vertrok. Enkele weken tevoren was de bevrijding van Zuid-Nederland bij Arnhem vastgelopen. Ten noorden van de grote rivieren bleef Nederland bezet gebied. En daar lag Kamp Amersfoort ook.
Sinds 2017 organiseert Kamp Amersfoort op 11 oktober jaarlijks de Tocht van Vrees en Hoop. Een stille tocht van anderhalf uur, van het kamp naar het station. Wat destijds de looproute van die 1441 gevangenen was, is niet precies bekend. De verkeerssituatie is ook veranderd.
De deelnemers proberen zich in te leven. In dat van toen. Al weten zij: straks mogen we naar huis.
Uit de trein
De gevangenen verkeerden in onzekerheid, zo blijkt uit een briefje dat de gereformeerde verzetsman Klaas de Raad in Almelo uit de trein gooide. „We zijn om 8 uur vertrokken met de trein en staan nu Donderdagmorgen in Rijssen”, schreef hij. „Straks gaat het weer verder, waarschijnlijk Duitsland in. Bestemming is onbekend. Jammer hè. Nu zullen we tot de afloop van de oorlog moeten wachten voor we elkaar terugzien. Houd moed, vrouwtje. Ik bid veel voor jullie en weet, dat jullie mij ook niet vergeten. God zij met jullie en geve voor allen kracht om te dragen. Hij beware ons voor elkaar. (…) Vader en Moeder, houd moed. (…) Vertrouw op den Heere en Hij zal het welmaken. (…) Dag, lieve vrouw, kinderen, ouders en verdere familie. Tot ziens hoor. God zegene jullie. Klaas.”
De Raad overleed in Neuengamme op 15 januari 1945. Hij was 44 jaar.