Laag hangt de grondmist zaterdagmorgen vroeg boven de Ginkelse Heide; een prachtig gezicht. Als de zon sterker wordt, verdwijnt de mist. De rest van de dag is het stralend weer. Uitstekende condities voor de dropping.

Het publiek is er voor de 75e herdenking van de luchtlandingen al vroeg en massaal bij. Op wegen en fietspaden ontstaan files. De politie ziet zich halverwege de morgen genoodzaakt via sociale media op te roepen om niet meer naar de hei te komen. Het vastlopen ligt niet aan de ruimte op de Ginkelse Heide, maar in het feit dat er maar één provinciale weg langsloopt, die van Ede naar Arnhem. Dat bleek 75 jaar geleden ook al een probleem.

Genadeklap

Met operatie Market Garden wilden de geallieerden in september 1944 de genadeklap uitdelen aan de Duitsers en zo de Tweede Wereldoorlog beëindigen. Het liep anders. De toen 22-jarige Sandy Cortmann sprong boven de Ginkelse Heide uit een vliegtuig. Precies 75 jaar later doet hij het weer, maar dit keer met een instructeur. Na de landing wordt de 97-jarige Cortmann in zijn rolstoel naar de herdenking gebracht. Hij zwaait enthousiast naar het publiek.

Eerder bezoekt hij in Oosterbeek het graf van zijn maat Gordon Matthews. Cortmann raakte die 20-jarige para uit Worcester kwijt na hun sprong. Hij bleek op de eerste dag van de gevechten gedood te zijn door een granaat.

Predikant Anthony Wilson van het 4th Battalion The Parachute Regiment haalt een verre voorganger van hem aan die in 1944 gewond in een hospitaal in Arnhem terechtkwam en daar ’s avonds het lied ”Abide with Me” zong. Andere gewonden op zaal zongen met hem mee. „Luister in gedachten naar deze mannen als u zelf in moeilijkheden zit of het even niet meer weet. Blijf bij mij, Heer’.”

Burgemeester Verhulst van Ede heeft al nagedacht over volgend jaar, de 76e herdenking. „We gaan hier in Ede zeker mee door. Omdat de veteranen wegvallen, leggen we de focus op onbekende verhalen. Van een Fransman die sprong. Of de rol van Edese burgers.”

Vlekkenpak

Verhulst had graag koning Willem-Alexander bij de jubileumeditie gehad, maar krijgt prinses Beatrix. En de Britse kroonprins Charles. De egards zijn er niet minder om.

Bij de 50e herdenking in 1994 maakte Charles een parachutesprong boven de Ginkelse Heide. Hij werd toen op de grond begroet door prins Bernhard. Nu arriveert hij per auto, in militair vlekkenpak. Dat pak is enkele uren later verwisseld voor een grijs kostuum als Charles de gerestaureerde toren van de Eusebiuskerk in Arnhem opent (die bij de Slag om Arnhem zo zwaar werd beschadigd dat hij later instortte) en te gast is bij de Poolse herdenking in Driel.

Bijzonder omdat nog nooit in die 75 jaar een lid van het Britse koningshuis of de Britse regering de inzet van Poolse militairen bij de Slag om Arnhem eerde. Sterker, ze kregen na de oorlog de schuld van de mislukte operatie. De Poolse 1e onafhankelijke Parachutistenbrigade, een eenheid van naar Engeland gevluchte Polen, kreeg in september 1944 de opdracht om Britten te ontzetten die de Rijnbrug bij Arnhem moesten veroveren. De Britten waren na vier dagen vechten teruggedrongen bij Oosterbeek. Duizend man Poolse hulptroepen werd op 21 september gedropt aan de overkant van de rivier, ten zuidoosten van Driel. Ondermeer doordat het veer uit de vaart is, lukte het de Polen niet contact te maken met de Britten. Operatie Market Garden mislukte.

De Britse veldmaarschalk Montgomery schoof de Polen direct na de Slag om Arnhem de schuld in de schoenen. Het duurde 50 jaar voordat officieel was vastgesteld dat de Poolse parachutisten niets te verwijten viel. Nederland onderscheidde de brigade in 2006 met de Militaire Willems Orde.

Leeuwen

Minister Bijleveld van Defensie eert in haar toespraak de Polen die sprongen boven Driel. „Deze Polen vochten als leeuwen. Iedereen die militairen kent, weet dat hun loyaliteit enorm is. Ze doen wat hun gevraagd wordt. Ze gaan door waar anderen stoppen.” De aanwezige Poolse veteranen leggen een krans voor hun omgekomen strijdmakkers. Ze krijgen luid applaus van het publiek.

In haar toespraak tijdens de herdenking in Ede zegt Bijleveld dat als ze de aanwezige veteranen in de ogen kijkt, nog steeds de moedige jonge mannen te zien die sprongen om voor de vrijheid te vechten. Dezelfde moed ziet zij terug in de militairen van nu. „Ik zie de keuze die zij maken om hun land en de vrijheid wereldwijd te dienen, hoewel ze zelf in vrede opgroeiden.”

NAVO-topman Jens Stoltenberg is er in Ede ook bij. Hij spreekt met Bijleveld over het defensiebudget, zegt ze desgevraagd. „Wij streven naar 2 procent van ons nationaal inkomen voor Defensie en zitten op 1,35 procent. Dat is niet genoeg. Het pad omhoog is ingezet. Niet omdat iemand het vraagt, maar omdat het van belang is voor onze vrijheid.”