Als het niet zo wrang zou klinken, zou je Dawkins een begenadigd schrijver noemen. Zijn schrijfstijl is meeslepend, met overtuiging en persoonlijk geëngageerd. Geen wonder dat er meer dan 3 miljoen exemplaren van ”The God Delusion” zijn verkocht, en dat zijn boek in 35 talen is vertaald. Hij is ook duidelijk over zijn bedoeling: „Als dit boek werkt zoals ik beoog, dan zijn de godsdienstige lezers die het openen, atheïst als ze het uit hebben.”

Je kunt je afvragen of het wel een goed idee is te reageren op Dawkins’ publicaties. Is dat niet bij voorbaat een mislukte onderneming? Heeft het zin om Dawkins’ verhaal tot argumenten te reduceren en dan te laten zien dat ze niet kloppen? Zijn kracht ligt mede in de retorische verpakking – werkt een logische analyse dan wel? Kunnen we maar niet beter gelaten wachten tot deze atheïstische stormwind over is?

Argumentatiestijl

Het boek ”Richard Dawkins” van Ransom Poythress heeft mij echter laten zien dat het goed is om dit debat met atheïsten aan te gaan. Poythress, bioloog en theoloog, geeft blijk van een grondige kennis van het oeuvre van Dawkins. Voordat hij aan de bekende onderwerpen aandacht geeft (het bestaan van God, wonderen, de grondslag van de moraal etc.), gaat hij in op de argumentatiestijl van Dawkins en op de vraag waarom juist Dawkins zo veel invloed heeft. Vooral die hoofdstukken zijn waardevol (de antwoorden op de bekende vragen zijn aan de beknopte kant).

Poythress wijst erop dat de ster van Dawkins intussen aan het dalen is. Diens ongenuanceerde kritiek op alles wat naar godsdienst riekt, stuit inmiddels velen (ook atheïsten) tegen de borst. Het tijdschrift Prospect UK zag Dawkins in 2013 als denker nummer 1, maar in 2014 was zijn naam compleet van de lijst verdwenen. Het dringt tot steeds meer mensen door: op veel terreinen kan Dawkins zo veel beweren omdat hij niet gehinderd wordt door enige kennis. Wie de rustige maar besliste analyse van Poythress tot zich door laat dringen, beseft dat er van Dawkins’ betoog weinig meer overblijft dan gezwollen taal.

Verbale geweld

Ik heb, na het lezen van Poythress, nog een keer Dawkins’ boek ”God als misvatting” ter hand genomen, en ik merkte hoe anders ik het nu las dan de vorige keer. In plaats van overvallen te worden door het verbale geweld, overheerste nu de verbazing dat er inhoudelijk zo weinig wordt gezegd. Wie eerst Poythress leest en daarna Dawkins, hoeft niet meer bang te zijn omgeblazen te worden.

Het boek van Poythress is een deel in de serie ”Great Thinkers”. De uitgevers hebben zich (aldus de introductie) afgevraagd of Dawkins de naam van ”grote denker” wel verdient en dus of hij wel in de serie thuishoort. Feitelijk vonden zij van niet, maar toch hebben zij hem opgenomen vanwege zijn bekendheid en zijn enorme invloed in de achterliggende jaren. Eerder verschenen er al studies over Thomas van Aquino, Jacques Derrida en Karl Marx. Delen over Karl Barth, David Hume en Friedrich Nietzsche staan gepland. De serie draagt expliciet een reformatorisch karakter.

Poythress’ boek bevat als bijlage een nuttige handleiding voor hoe je in persoonlijk contact met atheïsten het gesprek aan kunt gaan.

Richard Dawkins, Ransom Poythress; uitg. P&R Publishing; 192 blz.; $ 14,99.