Waar zien we anno 2019 ”heil” in? Wat is heil eigenlijk? En wat bedoelen we met ”verlossing” en ”redding”? Wie moet er gered worden in een tijd waarin we geacht worden vooral zelfredzaam te zijn?

Als we de vraag wat breder trekken: Wat is het eigene van de bijdrage vanuit de christelijke traditie aan de bloei van mensenlevens? En aan het floreren van samenlevingen? Is er op de moderne markt van welzijn en geluk een heel eigen en mogelijk uniek aanbod? Meer toegespitst: is er iets dat onze buren alleen maar kunnen vinden in de christelijke geloofsgemeenschap en nergens anders? En als dat er is, wat is het dan en is er dan ook vraag naar? Is er reden om tot nieuwe, specifiek christelijke geloofsgemeenschappen te komen of moet juist worden gezocht naar iets als een ”bronnen-oecumene”, een ”nieuw wij”?

Zoektocht

We zien in deze tijd een grote interesse in het zoeken van nieuwe wegen als het gaat om de communicatie van het Evangelie en om kerk-zijn. Missionair kerk-zijn zit in de lucht en manifesteert zich onder andere in allerlei pioniersinitiatieven.

We kunnen ze zien als exemplarische pogingen om vruchtbare verbindingen te zoeken met de cultuur. Dat wordt vooral zichtbaar in het zoeken naar nieuwe vormen van presentie en het scheppen van gemeenschap. Als uitvloeisel hiervan is er momenteel binnen de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) een proces gaande om ook kerkordelijk tegemoet te komen aan de veranderde en nog steeds veranderende manier waarop mensen zich verbinden en waarop (geloofs)gemeenschap wordt beleefd.

Die zoektocht is wezenlijk en ook noodzakelijk, maar raakt nog niet direct aan theologische inhouden. De kerk wil immers een vertolker zijn van ”heil”, het goede dat God in Jezus Christus geschonken heeft. Ze wil zich mee laten nemen in de ”Missio Dei”, Gods verlangen dat deze wereld een zinvolle plek van alomvattende vrede zal zijn.

Bij ”heil” denken we vooral aan de relationele kwaliteit van individuele mensenlevens en van samenlevingsverbanden en (daarmee verbonden) ook aan zinbeleving. Met deze relationele insteek slaan we een brug naar ”seculiere” zoektochten naar wat heilzaam is. Ook binnen dergelijke zoektochten spelen meervoudige relaties doorgaans een belangrijke rol: de relatie van de mens tot de medemens, tot de wereld om hem heen en tot zichzelf. Binnen de christelijke traditie zijn er uiteraard bovendien de relatie tot God en de onderlinge relaties binnen de geloofsgemeenschap. Hoe dragen nieuwe (geloofs)gemeenschappen daaraan ”zin”-vol bij?

Scherp profiel

In het verleden kenden hele delen van de kerk een helder denk- en handelingskader: zonder Christus is er onheil en gaan mensen verloren. Dat gaf tot op zekere hoogte een scherp profiel aan haar missionaire optreden. Tegenwoordig is die helderheid op heel veel plekken verdwenen.

Hoe geven kerken en andere vormen van christelijke gemeenschappen vorm en inhoud aan hun missionaire presentie in de huidige samenleving? Hoe willen ze bijdragen aan de bloei van mensenlevens en aan de bloei van menselijk samenleven in kleinere en grotere verbanden?

Veel zoektochten zijn hier gaande en daarbij lopen pioniers en andere missionaire werkers soms hard tegen zichzelf en de eigen traditie op. Pionieren zet veel zaken op scherp, zeker ook het eigen leven en de eigen geloofsovertuiging. Mede daarom is de pionierswereld voor onderzoek én beleid extra interessant: voorbij aan iedere vanzelfsprekendheid komen er basale vragen op tafel.

Theologisch-inhoudelijk

Het zoeken naar nieuwe gestalten van geloofsgemeenschap vormt ook een boemerang die terugkeert naar de kerk als geheel. We zien dat gebeuren binnen de PKN. Die geeft doelbewust veel ruimte aan kerkelijke vernieuwing en de ervaringen daarmee slaan terug op de denominatie als geheel. De kerkelijke status quo, zo die er nog is, raakt ontregeld en vraagt om aanpassing.

Binnen de PKN betreft die aanpassing nog vooral de vorm- en regelgeving. De vraag is daarbij vooral binnen welke organisatorische randvoorwaarden de nieuwe zogenaamde ”kerngemeenten” (dat zijn pioniersplekken die doorgroeien tot een zekere mate van zelfstandigheid) zo optimaal mogelijk kunnen functioneren. Ingrijpender wordt het als klassieke vertolkingen van het Evangelie niet meer worden verstaan en er dus ook theologisch-inhoudelijk geschud gaat worden aan de boom. Juist dit laatste is de focus van het lectoraatsonderzoek ”Zingeving in nieuwe (geloofs)gemeenschappen”: is er grond voor theologisch-inhoudelijke vernieuwing in het zoeken naar verbinding en communicatie met de huidige cultuur? Daarom willen we onderzoek doen naar het ”waarom” van missionaire presentie en het ”heil” in nieuwe vormen van (geloofs)gemeenschap theologisch en sociaalwetenschappelijk gaan beschrijven, doordenken en evalueren.

De auteur is lector aan de CHE. Dit artikel is ontleend aan de lectorale rede die hij op 21 juni uitsprak bij de aanvaarding van het lectoraat ”Zingeving in nieuwe (geloofs)gemeenschappen”. De titel van de rede luidde: ”Heil zien in missionaire initiatieven. Een zoektocht naar de theologie achter nieuwe vormen van geloofsgemeenschap”. >>https://bit.ly/2LgrKjn voor de complete rede.