Venera Michailovna, een Tataarse kleuterjuf, speelt met een krioelend koppeltje kinderen op de parkeerplaats van de Nurmoskee in Agryz. De vrouw geniet zichtbaar van de kinderen. Hoewel de Russische zon lekker schijnt, heeft ze de kleuters dik ingepakt: de oudere generatie in Rusland is altijd erg bang voor de kou.

Dit jaar opende de moskee een kleuterschool, of madrassa, zoals de moslims het noemen, maar niet alleen voor moslimkinderen: „Er zijn hier tien kinderen van verschillende nationaliteiten: Tadzjieken, Russen, Tataren en Mari. Ze leren behalve Russisch en Tataars ook Arabisch”, legt Michailovna uit: „We leven in harmonie samen.”

De Nurmoskee staat op nog geen steenworp afstand van de orthodoxe kerk in het provinciale stadje. De christenen en de moslims werken op veel vlakken samen om het leven in het stadje te veraangenamen. Toch zijn er onderwerpen die men onderling maar moeilijk kan bespreken.

Minderheid

De opening van de kleuterschool is tekenend voor het stadje: het aandeel moslims stijgt, en dus ook het draagvlak voor een islamitische kleuterschool. Russen krijgen weinig kinderen, en de geboortecijfers van islamitische volkeren zoals Tataren, Basjkieren en Tadzjieken liggen aanmerkelijk hoger. Veel Russen voelen zich bedreigd en zijn bang dat over dertig jaar het Russische volk in eigen land een minderheid is.

Veel andere Russen halen hun schouders op en zien geen problemen; de volkeren leven al honderden jaren vredig naast elkaar. Sommige Russen sturen hun kinderen zelfs naar de madrassa. Vinera Michailovna vindt het niet vreemd dat ook overwegend orthodoxe Russen hun kinderen naar de kleuterschool sturen. „Het laat zien dat men zich in religie interesseert. Sinds de val van de Sovjet-Unie zijn jonge mensen zich meer en meer bewust van hun geloof.”

Michailovna vindt de relatie tussen de volkeren erg fijn, ondanks de verschillende religies: „Alles gaat met respect en er is geen onderscheid van volkeren. Dat vind ik erg prettig.” Zowel in de orthodoxe kerk als in de moskee gelooft men dat God één en dezelfde is, legt de Tataarse juffrouw uit.

Vriendschap

Op de bovenste verdieping van de kleuterschool bevindt zich het kantoor van de 32-jarige imam, Abdul-Karim. De boekenkast staat vol met Arabische en Tataarse boeken. Zo schamel als het gebouw er vanbuiten uitziet, zo fatsoenlijk en schoon is het gebouw vanbinnen. Sowieso ziet het islamitische Tatarstan er netter uit dan de rest van Rusland.

Abdul-Karim, zijn echte naam is Almaz, is imam van de Nurmoskee, maar ook leider van alle 35 moskeeën in het hele district Agryz. Hij spant zich in voor een goede relatie met de orthodoxe priester: „We leven in vriendschap samen”, zegt Abdul-Karim. „In Tatarstan wordt elke september de ”Nee tegen extremisme”-maand gehouden. Dan organiseren vertegenwoordigers van moskeeën en kerken samen een aantal sporttoernooien.”

Abdul-Karim is op de hoogte van de demografische trends, maar hij vindt het positief: „Het aantal moslims in Rusland stijgt, en dat geeft me een goed gevoel. In Tatarstan krijgen moslims veel kinderen. Moslims, in tegenstelling tot Russen, drinken niet, roken niet en hebben een gezonde levensstijl, wat bijdraagt aan de groei. Bovendien bekeren ook niet-Turkse volkeren zich tot de islam.”

Te laat

Het aantal moslims in Rusland neemt inderdaad in rap tempo toe. Bijna 60 procent van de bevolking van Agryz is Tataars, en dus moslim. Slechts 25 procent van de inwoners is Russisch-orthodox. In de Sovjettijd was het aandeel Tataren nog minder dan 50 procent.

Naar schatting telt Rusland zo’n 20 miljoen moslims, inclusief migranten uit Centraal-Azië. Dat is zo’n 14 procent van de bevolking. Moefti Ravel Gainutdin, voorzitter van de Russische Raad van Moefti’s, ziet eenzelfde trend: „In de komende vijftien jaar zal ongeveer 30 procent van de Russische bevolking de islam aanhangen.” Daarom moeten er volgens Gainutdin honderden moskeeën bij worden gebouwd.

Het is te laat, riep de vooraanstaande Russisch-orthodoxe priester Dimitri Smirnov, die onlangs op de Russische radiozender Govorit Moskva waarschuwde voor de demografische trends en het oprukken van de islam in Rusland. „Het duurt niet lang meer voordat onze christelijke beschaving een langzame dood sterft. Er zullen in 2050 geen Russen meer over zijn.”

Bloeddruk

Dat veel Russen met achterdocht kijken naar de sterke groei van de moslimbevolking bevestigt Ljoebov Nikolajevna Moltsjanova. Hoewel ze vroeger „een militante atheïste” was, een echte communiste, net als haar vader, is ze nu erg actief in de Russisch-orthodoxe kerk van Agryz. „Ik zal jullie alles vertellen”, begint de enthousiaste vrouw, die bezig is de kerkvloer schoon te vegen: „Vader Andrej is er nu niet, maar hij had jullie evenwel naar mij doorverwezen.”

Even later zit Moltsjanova in het zonnetje en steekt ze van wal. De orthodoxe kerk en de moskee blijken op vele manieren samen te werken. Zo organiseren ze een volleybal- en basketbaltoernooi –zelf doet ze er vanwege haar leeftijd niet aan mee, dat is slecht voor haar bloeddruk– en vinden er verschillende gezamenlijke projecten plaats voor kinderen uit arme gezinnen: „We maken geen onderscheid, Tataren of Russen, gedoopt of niet gedoopt, het kan ons niet schelen.”

Toen de orthodoxe kerk een genezende icoon langs liet komen, zat de zaal vol met moslims, ze vonden het prachtig: „Voor hen hebben we dezelfde god. Alleen geloven ze op een andere manier. Dat is wat ze altijd zeggen: Allah en God zijn één en dezelfde.” Maar of Moltsjanova zelf ook zo denkt? „Ik geloof dat niet. Er is één God –Jezus Christus– maar dat is wat wij denken. We gaan geen discussie aan. Ik ben daar ook niet zo sterk in, ik ken de Heilige Schrift niet zo goed.”

Overleven

Moltsjanova vindt het wel eng dat de moslims zo snel groeien. „Als de verhouding 50/50 is, is het nog tot daar aan toe, maar 30/70 is veel erger”, roept ze uit: „Ik zal uitleggen waarom. Gisteren keek ik toevallig een programma over Frankrijk. Twee derde van de Fransen is moslim. Hun wijken zijn vies, maar het krioelt er van de kinderen. De rijke, goed verzorgde gebieden, waar veel Fransen wonen, krimpen.”

„Wij, als Russisch volk, zullen onze levenshouding moeten veranderen. We moeten niet zelfzuchtig zijn, maar nadenken over hoe ons ras zal overleven”, zegt Moltsjanova. „Er gaat een speciale petitie rond om handtekeningen te verzamelen om abortus te verbieden. Maar wie zal het uiteindelijk verbieden?” vraagt ze zich af. Even is ze stil.

„Alleen als mensen zich echt tot God keren, zullen ze het verlangen krijgen om kinderen te baren”, zegt ze dan vastberaden.

Bebaard

Abdul-Karim is zich er wel van bewust dat er sprake is van een soort islamofobie in het huidige Rusland. Hij denkt dat de media daar een grote rol in spelen: „Mensen zien bebaarde mannen in moskeeën en worden angstig. Er is een negatieve houding tegenover moslims. Veel Russen snappen het niet. Natuurlijk zijn er geradicaliseerde moslims, maar vaak zijn dat gewoon criminelen.”

Tatarstan staat echter bekend om zijn harmonie tussen orthodoxe christenen en moslims. De islam in Tatarstan is niet erg radicaal. Veel Tataren komen niet naar de moskee: op een gemiddelde vrijdag zo’n dertig à veertig bezoekers. „Op een bevolking van zo’n 19.000, onder wie bijna 60 procent Tataren, is dat erg weinig.”

In de dertiende eeuw, ten tijde van de Tataars-Mongoolse overheersing, waren de moslims de baas in Rusland. Daarna waren eeuwenlang de Russen de bovenliggende partij. De twee volkeren, met twee verschillende religies, wonen al zolang samen dat ze een weg gevonden hebben om met elkaar door één deur te kunnen: de verschillen worden niet besproken. Wat er gebeurt als de moslims overal in Rusland de meerderheid hebben? Dat weet niemand.

Demografie

Vasil Sakajev, docent aan de Federale Universiteit van Kazan, noemt de uitspraken van religieuze leiders wel iets te voorbarig, maar inderdaad groeit het aandeel moslims in Rusland.

Sakajev merkt op dat de Tataarse bevolking in de officiële cijfers krimpt, zij het niet zo sterk als de Russische bevolking: „Maar dat ligt ook aan het feit dat veel Tataren in de regio Basjkirostan zich al dan niet gedwongen inschrijven als Basjkieren. Bovendien zijn de Siberische Tataren in de afgelopen telling als apart volk gerekend.” Men kan er dus volgens Sakajev van uitgaan dat de Tataarse bevolking wel degelijk groeit. Dat verklaart ook de groei van het aandeel Tataren in Agryz.

De sterkste groei vindt plaats in de regio’s in het zuiden van Rusland: Dagestan en Tsjetsjenië dragen er voor een groot deel aan bij . Dat komt mede doordat er meer jonge mensen zijn, legt Sakajev uit: „Veel minder vrouwen hebben een baan, echtparen scheiden minder snel en huwelijken zijn gericht op het krijgen van kinderen. Bovendien woont een groot deel op het platteland en stimuleert de islam mensen om veel kinderen te krijgen.”

Een onafhankelijk Tatarstan

In de jaren 90, vlak na de val van de Sovjet-Unie, werden nationalistische onafhankelijkheidsstrijders erg populair. In Tsjetsjenië werden twee oorlogen uitgevochten. Ook Tatarstan bleef niet gevrijwaard van radicale separatisten, vooral in de grote Tataarse steden Kazan en Naberzjenye Tsjelni. Inmiddels zijn de nationalisten minder actief en er zijn nog weinig Tataren die een onafhankelijk Tatarstan zouden willen.

In de supermarkt rekent een nette dame, Naïlja, haar boodschappen af. Ze spreekt met de caissière in een mengelmoes van Tataars en Russisch. „We horen bij Rusland”, zegt ze beslist: „Ik ben dan wel Tataars en moslim, maar veel van mijn vrienden en familie niet. We hebben geen conflicten en relaties met andere volken zijn heel normaal.”

Ook imam Abdul-Karim ziet niets in een onafhankelijk Tatarstan: „Van oudsher leven Tataren en Russen samen. We respecteren Minnikhanov (het hoofd van de republiek Tatarstan) en Poetin. Ze ontmoeten ook altijd de leiders van zowel de moskeeën als de kerken. Er moet vriendschap zijn, en begrip.”

Door de sterke groei van het aantal moslims begrijpt ook president Vladimir Poetin dat hij de verschillende moslimvolkeren te vriend moet houden. Bij de opening van een grote moskee in Moskou zei hij: „Al sinds zijn ontstaan is Rusland multi-etnisch en multiconfessioneel. Deze wederzijdse verrijking van verschillende culturen, tradities en religies is voor ons land altijd een onderscheidend kenmerk en sterkte geweest.”