Als je over de A28 langs Zwolle rijdt, zie je de Peperbus, de toren van de basiliek Onze-Lieve-Vrouwe-Tenhemelopneming. Dat is dus niet de toren van de Grote of Sint Michaëlskerk. De Peperbus is dan wel de aandachttrekker van Zwolle, maar de Grote Kerk is het hart ervan.

Althans, dat moet de kerk weer worden. „Nu lijkt de kerk soms een sta-in-de-weg voor mensen die er passeren”, zegt Karel Jan Voogd, directeur van stichting Academiehuis Grote Kerk, de organisatie die de kerk exploiteert en programma’s aanbiedt aan inwoners van Zwolle en bezoekers van de stad.

Portaal

Voogd staat bij het noordportaal van de kerk. Buiten zitten tientallen mensen op het terras op de Grote Markt van het mooie weer te genieten. Voogd wijst naar het kerkdak aan de westkant, de plek waar nu de consistorie is. „Daar stond vroeger de toren van de Grote Kerk, totale hoogte ongeveer 115 meter, hoger dan de Domtoren. Die werd diverse keren door de bliksem getroffen en stortte in 1682 in. Van herbouw is het nooit gekomen.”

De grote zware deuren van de hoofdingang staan open en zijn opnieuw gelakt. Iets verder naar binnen bevinden zich twee glazen deuren. „Hier, bij de buitendeuren, komen ook glazen deuren. Ze gaan automatisch open. Je kunt vijf dagen in de week van de Grote Markt dwars door de kerk naar het Grote Kerkplein lopen. Dan is de kerk geen sta-in-de-weg meer, maar het hart van de stad.”

Zo was het vroeger ook, zegt Voogd. Hij vertelt dat het in de middeleeuwen, en later ook, gewoon was dat mensen de kerk binnengingen om een praatje te maken of de schapen en geiten die per ongeluk binnengekomen waren, weg te jagen. „De mensen woonden de zondagse diensten staande bij. Er waren toen nog geen banken. Dit was een grote open ruimte waar van alles gebeurde.”

Bij het zuidportaal is het rustiger. Het Grote Kerkplein wordt soms gebruikt als evenemententerrein. Het stadhuis ligt aan de overzijde. „De lijntjes tussen kerk en staat zijn kort”, lacht Voogd. „Het gemeentestuur is een sterk voorstander van de vrije doorgang door de kerk en heeft een grote bijdrage aan de verbouwing geleverd. De totale kosten bedragen 1,9 miljoen euro, waarvan de gemeente 900.000 euro bijgedragen heeft.”

Ook bij het zuidportaal komen twee paar elektrische deuren, de buitenste met de beeltenis van Sint Michaël, de naamgever van de kerk. De aartsengel Michaël, die in Openbaring 12 voorkomt als de overwinnaar van de draak, is hier prominent aanwezig. Een beeld van de engel staat op het dak van het noordportaal. Een recente afbeelding van Michaël en de draak is te zien in een van de ramen.

Pal voor het zuidportaal staat een paardenkastanje. Dat was tot nu toe geen probleem, want de deur lag niet op een doorgaande route. Toen de nieuwe plannen bekend werden, bleek de boom opeens een sta-in-de-weg en moest verdwijnen. Zwollenaren wilden hem echter behouden en tekenden protest aan. De boom krijgt daarom een andere plaats.

Voogd wijst wat verder. „Dáár bevindt zich het gebouw van de vroegere Latijnse school van de Broeders des gemenen levens. En daar staat museum De Fundatie, een belangrijke publiekstrekker in Zwolle. Ik verwacht dat veel bezoekers van De Fundatie hun weg door de kerk zullen nemen.”

Orgel

Vorig jaar brachten 140.000 mensen een bezoek aan de kerk. Voogd verwacht dat het bezoekersaantal zal toenemen. „Het is niet alleen een interessant historisch gebouw, met veel bijzondere details en een heel bijzonder orgel, maar ook een plaats van spiritualiteit. Je voelt je hier verbonden met eeuwen van godsdienstig leven.”

Het kerkgebouw is vijf dagen per week open: van dinsdag tot en met zaterdag. Op zondag vinden er vieringen en vesper- en cantatediensten plaats. Tot een aantal jaren geleden werden hier diensten belegd met een gereformeerde bondskarakter. De naam van ds. J. Mulderij, die in 2004 in Zwolle intrede deed, staat op het predikantenbord in de consistorie. De hervormde gemeente kerkt nu in de Jeruzalemkerk.

Kerkbanken

Werklieden sjouwen de laatste kerkbanken naar buiten. De meeste worden verkocht. Een aantal blijft staan vanwege een verplichting van Monumentenzorg. Dat zijn de deftige banken waar vroeger de hoge heren, de schepenen, zaten.

Met de bouw van de Grote of Sint Michaëlskerk is omstreeks het jaar 1400 begonnen. De meest opvallende elementen in de kerk zijn –afgezien van het bewerkte plafond en de donkere grafzerken– het Schnitgerorgel, de preekstoel en het koorhek.

Het koorhek is in 1597 geplaatst, in het jaar dat de kerk overging tot de Reformatie. Tot dat moment was het hoogkoor de belangrijkste plaats in de kerk. De Reformatie stelde het Woord en niet de eucharistie centraal en dus werd de aandacht naar de preekstoel verlegd.

De kansel, centraal opgesteld, is een van de hoogste van Nederland. De maker ervan, Adam Straesz, was vijf jaar bezig met het maken van het houtsnijwerk en de teksten.

Voogd zegt dat de verbouwing vooral heeft plaatsgevonden met het oog op het aantrekkelijk maken van het gebouw voor bezoekers. Er zijn toiletten gekomen, vloerwarming, geluidsvoorzieningen en verlichting met diverse kleuren door middel van spotjes. Het zitcomfort is verbeterd.

„We zijn er nog niet”, zegt Voogd laconiek. „De echte restauratie volgt later. Laten we ons daarover nu niet druk maken. Moet je kijken wat een mooi gebouw het geworden is. Zwolle heeft weer een hart.”

Barokorgel van Schnitger

De Sint Michaëlskerk heeft een beroemd orgel. Het werd ontworpen door de bekende Duitse orgelbouwer Arp Schnitger en gebouwd door zijn zoons Franz Caspar en Johann Georg Schnitger. Het orgel kwam gereed op 30 september 1721 en was toen het grootste instrument in Nederland. Het wordt nog steeds gerekend tot de beste barokorgels ter wereld. Het instrument bevat ruim 4000 pijpen en telt 64 sprekende stemmen, verdeeld over hoofdwerk, borstwerk, rugwerk, bovenwerk en pedaal. De rijk versierde kast is gemaakt door Jurriaan Westerman, een Amsterdamse bouwmeester. Een omvangrijke restauratie kwam in 1956 gereed.

In verband met de verbouwing van de kerk zijn de pijpen verwijderd. Het orgel moet nog voor een deel worden gerestaureerd. Het is de bedoeling dat het op zijn driehonderdste verjaardag, in 2021, weer helemaal tiptop is.

Die verjaardag wordt groots gevierd. In dat jaar wordt er in museum De Fundatie een grote tentoonstelling gehouden met werk van de Zwolse kunstschilder Gerard Terborg, die leefde in zeventiende eeuw. Beide evenementen samen worden ”De Gouden Eeuw van Zwolle” genoemd.