Ik wil niet betogen dat lezen niet goed zou zijn voor de opbouw van het christelijk geloof. Toen ik als ongetrouwde jongeman in Nigeria werkte, kon ik in anderhalf jaar bijna alle Bijbelcommentaren van Calvijn aandachtig doornemen. Wat me trof, markeerde ik. Nog steeds komen daar fragmenten van bovendrijven.

Toch denk ik dat de stelling ”ontlezing leidt tot minder geloof” onjuist is. Allereerst hadden christenen eeuwenlang geen Bijbel en andere boeken tot hun beschikking. Velen van hen konden niet lezen. Wij kunnen niet zeggen dat hun geloof kwalitatief minder was dan dat van christenen die over persoonlijke Bijbels en vele stichtelijke werken beschikken. In de tweede plaats weerspreken de voorbeelden uit de kerk- en zendingsgeschiedenis de stelling dat, als christenen veel lezen, zij tot vollere bloei van het geloof komen. In het Zuiden en het Oosten, waar men de vaardigheid van het begrijpend lezen nauwelijks beoefent, of waar christelijke literatuur verboden is, geeft men veelal krachtig getuigenis van het geloof in Jezus Christus. In de derde plaats is de Heilige Geest niet gebonden aan de vaardigheid van het lezen. Het Woord van God kan worden gepredikt, voorgedragen en overdacht. Het kan bovendien worden voorgeleefd.

In de orale traditie van volken – zoals ook in de westerse geschiedenis van de Vroege Kerk – leest men het Woord voor en daarna gaat de leer van onze Heere Jezus Christus van mond tot mond en van hart tot hart. Niet losgetrokken van de persoon. Mensen van vlees en bloed geven de woorden van ”Geest en leven” door aan anderen zoals de ene gloeiende kool het vuur doorgeeft aan de andere. Levende Bijbels, in plaats van papieren evangelisten. Een bijzonder voorbeeld ontmoette ik in Ecuador. Een voorganger van een christelijke kerk schreef zich in voor het alfabetiseringsprogramma. Hij kon lezen, noch schrijven. Toch ging hij elke zondag voor. Hij putte uit zijn onvoorstelbare schat aan gememoriseerde Bijbelteksten. Hij was een leesbare Bijbel.

Als het geschrevene ontbreekt, hoe kun je dan dwalingen voorkomen? De Vroege Kerk kwam met drie wapens: het vaststellen van de canon om het echte gezag aan te geven, het formuleren van de inhoud van het geloof in een belijdenis om het te toetsen, en de ambten als symbool van eenheid en gezag om de waarheid te bewaren. De reformatoren kwamen hierop terug en beleden opnieuw het gezag van de canon. Calvijn preekte de hele Bijbel. Hij onderstreepte het belang van de uiteenzetting van de christelijke leer door het schrijven van de Institutie. En tegelijkertijd herijkte hij de ambtsleer om leiding te geven aan het geloof van de christelijke gemeente. Want in de gemeente, daar gebeurt het.

Ontlezing leidt niet per definitie tot minder geloof. De boekdrukkunst heeft ons het belang van het lezen doen overschatten. De beeldcultuur dat van het visuele. Beide communicatievormen hebben eenzijdigheden. Ze bevorderen de individualisering van het geloof, terwijl het geloof juist in de gemeenschap tot leven komt. Daar wordt de leer van Christus verkondigd, overdacht, gekoesterd en overlegd.

Een van mijn opa’s had weinig boeken. Hij las niet veel. Hoe zou het kunnen met een zesdaagse werkweek en een zwakke gezondheid? Naast de Bijbel bezat hij ”Het zien op Jezus” van Ambrosius en enkele prekenboeken. Hij had er zijn hele leven genoeg aan. Wel waren er de onderlinge samenkomsten, de gezelschappen en ook de gesprekken. Hij was een godvrezend man.

Evenzo leert ons de kerk in het Zuiden en het Oosten. Vooral in het samenkomen en samenleven rond het Woord van Christus geeft de Heilige Geest getuigenis en bloeit het geloof. Een geloof dat ín de christen woont (Kolossenzen 3:16).

De auteur is missioloog en theologisch docent. In deze rubriek worden antwoorden gegeven op vragen over het christelijk geloof.