Stippenkoningin Kusama te zien in Voorlinden Wassenaar
Ze is de bestverkopende nog levende vrouwelijke kunstenaar. Haar stippenpatronen zijn razend populair. En op Instagram posten talloze mensen foto’s van haar werk. Museum Voorlinden viert Yayoi Kusama’s 90e verjaardag met een bescheiden tentoonstelling.
De populariteit van Kusama’s werk lijkt vanzelfsprekend; vriendelijke stippenpatronen in vrolijke kleuren die het goed doen op commerciële producten. Maar onder die ogenschijnlijk ongecompliceerde kunst gaat een trauma schuil.
Kusama woont sinds 1977 vrijwillig in een psychiatrische instelling in Tokio. Vrijwel dagelijks gaat ze vanuit de kliniek naar haar atelier, waar ze uren achtereen werkt. Vanaf haar kinderjaren kampt Kusama met psychoses. De kunstenares is als kind emotioneel en fysiek mishandeld door haar moeder, terwijl haar vader stelselmatig vreemdging.
Het Wassenaarse museum Voorlinden geeft met vijftien werken van de Japanse kunstenares een klein maar treffend overzicht. Zo zijn onder meer een wereldberoemde gele pompoen met zwarte stippen, zes doeken met de zogeheten ”Infinety Nets” en een spiegelkamer te zien. Iconen uit haar oeuvre.
Kusama wordt op 22 maart 1929 geboren in Matsumoto, Japan. Van jongs af heeft ze de drang dingen te creëren. In 1948 gaat ze studeren aan de School voor Kunst en Kunstnijverheid in Kyoto. Op 27-jarige leeftijd vertrekt Kusama naar de Verenigde Staten. Ze moet zich een plek bevechten in de kunstwereld in New York; als kleine Japanse vrouw is ze buitenstaander. Overigens is de positie van Kusama niet uniek, in de jaren 60 wordt de kunstwereld gedomineerd door blanke mannen.
Midden jaren 70 keert Kusama terug naar haar vaderland waar ze zich na een zelfmoordpoging vrijwillig laat opnemen in een psychiatrische kliniek. Er zou een obsessieve compulsieve stoornis zijn vastgesteld, maar officieel worden er geen mededelingen gedaan over een diagnose. Wel is bekend dat ze lijdt aan hallucinaties als gevolg van psychoses. Door het maken van kunst kan ze haar hallucinaties onderdrukken.
Oneindigheid
In haar atelier, op loopafstand van de kliniek, draait ze een flinke productie. In 2012 maakt ze voor een tentoonstelling in het Tate Modern in Londen niet minder dan honderd nieuwe schilderijen. Iets dergelijks doet ze in 2016 voor een expositie in Tokio. In die stad opent in 2017 het Yayoi Kusama Museum met uitsluitend werk van de Japanse.
Kusama maakt geen geheim van haar manier van werken. Een aantal jaar geleden zei ze daarover: „Mijn kunst komt voort uit hallucinaties die alleen ik kan zien. Ik vertaal de hallucinaties en obsessionele beelden die me teisteren in sculpturen en schilderijen. Ik maak zelfs stukken als ik geen hallucinaties zie. Door hallucinaties en angst in schilderijen te vertalen, heb ik geprobeerd mijn ziekte te genezen.”
::
De Japanse is bekend om haar stippenpatronen. De polkadots die er vrolijk en optimistisch uitzien, zijn een oplossing voor haar angst voor lege ruimtes. De hieruit voortkomende obsessie voor oneindigheid vertaalt zich in de herhaling van patronen in haar kunst. Om die herhaling kracht bij te zetten, maakt ze spiegelkamers waardoor de ruimte en het patroon oneindig lijken. Evenals haar ”Infinety Nets”: schilderijen die bedekt lijken door een enorm net. Kusama heeft hallucinaties waarbij ze gewurgd wordt door een net waar geen einde aan komt. Vandaar ”infinity”: oneindigheid.
Voorlinden toont een van Kusama’s twintig spiegelkamers. De ”Infinity Mirror Room: Gleaming Lights of the Souls” (oneindigheidsspiegelkamer: glimmende lichten van de zielen) is door de kunstenares ontworpen als een intieme ervaring. Vanwege de verwachte drukte heeft het museum een tijdslot ingesteld van 45 seconden. In minder dan een minuut zou de bezoeker het kunstwerk voldoende kunnen ervaren. De ”Gleaming Lights of the Souls” is een donkere ruimte waarvan het plafond, de vloer en de wanden van spiegels zijn. In de kamer hangen lampjes die lijken te zweven, in de kleuren rood, groen en blauw. Als bezoeker ben je geneigd een leuning te zoeken omdat je ook lijkt te zweven. Het kunstwerk is om die reden niet geschikt voor iemand die zich oncomfortabel voelt in kleine donkere ruimtes of bij flitsend licht.
::
De populariteit van de 90-jarige kunstenares zou mede te danken zijn aan Instagram, waar museumbezoekers selfies plaatsen met een van Kusama’s kunstwerken op de achtergrond.
Dat haar werk meer is dan leuke achtergrondjes voor selfies is een ding dat zeker is. Ruim tien jaar geleden bracht een van haar doeken een dikke 5 miljoen euro op.
Echter, voor Kusama geen luxe villa, privéjet of jachtje in de haven, maar begeleid wonen in een psychiatrische kliniek.
