Meer dan zestig historische Bijbels terug naar Dordrecht
De collectie van het Dordrechts Museum is door een schenking uitgebreid met 63 historische Bijbels. „Een enorme aanwinst, een prachtige aanvulling op onze collectie. We zijn er vreselijk blij mee”, zegt conservator Marianne Eekhout.
De Bijbels –een gift van Wim van ’t Zelfde uit Leerdam– werden gisteren in Het Hof van Nederland in ontvangst genomen door museumdirecteur Peter Schoon en Rinette Reynvaan, wethouder Cultuur van de gemeente Dordrecht.
Volgens Marianne Eekhout, conservator stadsgeschiedenis, had het museum al heel lang behoefte aan een forse uitbreiding van de collectie Bijbels, met name Statenbijbels. „We hadden er maar een paar in eigen bezit. In voorkomende gevallen moesten we ze lenen. Nu wordt de Collectie Dordrecht in één klap aangevuld met 63 Bijbels. Fantastisch.”
Genereuze gift
De Bijbels zijn in Dordrecht gedrukt of hebben op een andere manier met Dordt te maken. „Je kunt zeggen dat ze weer thuiskomen”, zegt Eekhout. „Deze genereuze gift is niet alleen voor ons museum, het is een geschenk aan de stad Dordrecht.”
De Bijbels zijn gedrukt tussen 1595 en 1790; het merendeel is afkomstig van de beroemde Dordtse drukkersfamilie Keur. Tot 2 juni is in Het Hof van Nederland nog de expositie ”Te kunst en te Keur” te zien, over de Dordtse familie Keur en de Statenbijbels die ze uitgaven. De expositie is onderdeel van het programma ”Ode aan de Synode”, rond 400 jaar Synode van Dordrecht. „Deze gift sluit daar prachtig bij aan”, aldus Eekhout.
Keurbijbels werden op maat gemaakt voor kopers, die zelf de kaft, het formaat, de illustraties en kaarten mochten kiezen. De drukkersfamilie verdiende veel geld en aanzien met haar Bijbels. Door op stand te trouwen, versterkten ze hun maatschappelijke status. Het zorgde ervoor dat het geslacht uitgroeide tot een vooraanstaande familie in het Dordrecht van de 18e eeuw.
Volgens de conservator zitten er een paar „heel bijzondere exemplaren” bij de 63 Bijbels. „Bij de uitvoering van de Bijbels werd het Woord soms tot kunst verheven. Een van de topstukken is een ingekleurde Keurbijbel uit 1686. Bij sommige edities werden het keurmerk van de drukker op de titelpagina en de kaarten en prenten ingekleurd. Over het algemeen gold: hoe rijker de koper, hoe rijker de Bijbel werd versierd. De Keurbijbel van 1686 is waarschijnlijk ingekleurd door de Amsterdamse ”meester-afzetter” Dirck Jansz van Santen. Afzetters waren ambachtslieden die atlassen, Bijbels en andere boeken van kleur voorzagen.”
Andere opmerkelijke stukken zijn de Bijbels van de Dordtse drukkers Verhagen en Canin. Eekhout: „Oude exemplaren. Die van Verhagen dateert uit 1595. Geen Statenvertaling, want die verscheen pas vanaf 1637. Andere Bijbels zijn bijzonder vanwege de genealogie die erin staat. Zo is er een uitgave die behoorde aan de familie Kruger uit Zuid-Afrika. Ook zit er in de collectie een prachtig exemplaar van de voorganger van Keur: Jacob Cornelisz Braet. Hij was de stiefvader van Hendrik en Jacob Keur. Ze leerden het vak van hem en gebruikten hetzelfde drukkersmerk.”
Conservator Eekhout komt niet uitgepraat over de bijzondere Bijbels, maar is vooral enthousiast over de totale collectie. „De 63 exemplaren laten de ontwikkeling van het drukken van Bijbels in onze stad zien. Ze schetsen een prachtig historisch beeld, een gigantisch mooie aanvulling op wat wij zelf in huis hadden.”
Onschatbare waarde
Over de waarde van de Bijbels laat ze zich niet uit. „Vooral de Bijbels met de ingekleurde prenten zijn veel geld waard, maar de totale waarde is moeilijk aan te geven. Die wordt mede bepaald door de markt, en die wisselt sterk. De collectie is in ieder geval cultureel en historisch gezien van onschatbare waarde.”
De Bijbel die meester-afzetter Dirck Jansz van Santen inkleurde, wordt permanent tentoongesteld in Het Hof van Nederland. Eén exemplaar maakt deel uit van de expositie ”Te kunst en te Keur”. „De andere Bijbels stellen ons in staat om permanent Statenbijbels te laten zien. Dat konden we tot nu toe niet, omdat zulke kwalitatief hoogstaande Bijbels kwetsbaar zijn, onder meer omdat ze gevoelig zijn voor verkleuring. Nu zijn we in staat om te rouleren”, zegt Eekhout. „We kunnen hier decennia mee vooruit. Om meerdere redenen is dit geschenk daarom van onschatbare waarde.”
