Eén ding viel hen meteen op toen de politicologen Binnema en Vollaard, samen met enkele co-auteurs, het boek ”Provinciale politiek. De provincies democratisch getoetst” (uitgeverij Boom) schreven. Vollaard: „Er is weinig over gepubliceerd. Er bestaan studies over orgels, steenuilen of dichters in de provincies. Maar over provinciale politiek? Bijna niets.”

Mede daardoor weten burgers weinig over politiek in hun gewest. „Die leemte wordt zelfs tijdens provinciale verkiezingen niet opgevuld. Want áls het tijdens die verkiezingscampagne al over de provincie gaat –vaak staat juist de Eerste Kamer centraal–, dán komt gewoonlijk meteen de vraag op tafel of ze niet moeten worden afgeschaft.”

Die valkuil wilden deze auteurs vermijden. „Wij hebben een boodschap van hoop voor de provincies.”

De politicologen toetsten het democratisch gehalte van het provinciebestuur aan twee criteria: is er in de twaalf landsdelen sprake van burgerinvloed en van democratische controle? En: is er in de provincie sprake van bestuurlijke slagvaardigheid?

Vooral die laatste vraag beantwoorden zij positief. Vollaard: „Nadat een commissie onder leiding van Tineke Lodders in 2007 poneerde dat provincies zich meer op enkele kerntaken zouden moeten richten: het ruimtelijk-economisch terrein en cultuur, hebben de meeste landsdelen dat ook gedaan. Dat heeft bestuurlijke helderheid gegeven en daadkracht. Soms richten ze zich zo goed op hun kerntaken, dat ze hun budget niet eens uitgegeven krijgen.”

Controle

Lastiger is de vraag naar burgerinvloed en democratische controle. Binnema: „Provinciale Staten opereren nog altijd tamelijk reactief. Zij zijn de hoogste baas in de provincie, maar de manier waarop zij Gedeputeerde Staten controleren, kan in veel gevallen zelfbewuster en scherper.”

Dat zij dit niet altijd doen, heeft wellicht te maken met hun cultuur en verleden. Vollaard: „Bij het ontstaan van het Koninkrijk der Nederlanden, twee eeuwen geleden, was alles erop gericht de macht van de gewesten in te perken. Ze mochten maar één keer per jaar bijeen komen en hadden lange tijd geen eigen budget.”

Binnema: „In dat opzicht is er veel veranderd. Men vergadert vaker en heeft meer middelen ter beschikking. Bovendien hebben Provinciale Staten nu een griffier en een eigen rekenkamer. Ook heeft men tegenwoordig een budget voor fractieondersteuning. Dus formeel is de democratie in de provincie goed geregeld. De Staten kúnnen weerwerk bieden tegen Gedeputeerde Staten.”

Of ze het altijd en voldoende doen, is de vraag. „In vijf provincies bestaat de optie van het uitschrijven van een referendum. Die mogelijkheid is echter nog nooit gebruikt.”

Wie door zijn oogharen naar de provinciebesturen kijkt, ziet nog een ontwikkeling die het democratisch gehalte niet bepaald versterkt. „Net als aan het Binnenhof zie je ook in de provincies een versplintering van de politiek. Die zorgt ervoor dat de colleges op krappere meerderheden berusten dan vroeger. Daar staat dan weer tegenover dat Gedeputeerde Staten vele decennia lang gedomineerd werden door CDA, PvdA en VVD. De laatste jaren kunnen, door diezelfde versplintering, ook kleinere partijen, zoals de ChristenUnie, aan de bak komen.”

Verhuizen

Spannend is in of nieuwe partijen, zoals FVD en DENK, woensdag voet aan de grond zullen krijgen in de provincies. „FVD gaat daar vast in slagen. Spannend is wel of zij voldoende kandidaten kunnen leveren. Sommige van hun kandidaten staan in meerdere provincies op de lijst. Die zullen wellicht moeten kiezen. En op termijn ook moeten verhuizen.”