Een zomer lang zwerven door Nederland. Op zoek naar toeristische trekkers rond prikkelende postcodes. Van 1111 tot en met 9999. Vandaag 5555: Valkenswaard. Van de vroegere sigarenindustrie is weinig meer over. Het beeld van de valkenier in het centrum van het stadje verwijst eveneens naar vergane glorie. Anno 2004 is Valkenswaard een streekcentrum met behoorlijk wat winkels en verrassend veel voorzieningen voor toeristen. Dat is geen wonder, want het landelijke gebied is zeker aantrekkelijk. Kronkelende wegen, meanderende riviertjes en leuke wandelpaden. Een eldorado voor fietsers, wandelaars en actieve sporters.

Voor wie het niet weet: Valkenswaard ligt ten zuidwesten van Eindhoven, midden in natuurgebied De Kempen. Center Parcs is ons, zoals op veel toeristisch aantrekkelijke plaatsen, voorgegaan. Even ten zuiden van het stadje ligt bungalowpark ”Kempervennen”.

Valkenswaard telt 30.000 inwoners en een heleboel parkeerterreinen. Toch is het nog even zoeken naar een plekje. Tussen de gele kentekens bevinden zich heel veel rood-witte. Dat is het belangrijkste onderscheid van de zuiderburen, want de tongval is aan beide zijden van de grens hetzelfde. België is de buurman van Valkenswaard; via de N69 is het luttele kilometers naar Neerpelt en het iets verderop gelegen Hasselt.

Ook over toeristische paden passeert de argeloze bezoeker de grens voordat hij er erg in heeft. De regio De Kempen loopt onopvallend over in België. Slechts de oude grenspalen, die her en der nog te zien zijn, verwijzen naar de verschillende naties. De Nederlandse en de Belgische Kempen delen veel wat historie, groene natuur en de gemoedelijkheid en bourgondische inslag van de bewoners betreft.

Bloemenkramen

Op donderdag is het best druk in de stad. Reden is de aanwezigheid van de weekmarkt. Pal in het centrum, tegenover een uitgaansgebied dat zich kenmerkt door een langgerekte rij terrasjes. De Brabantse stad kent zelfs een gedeeltelijk overdekt winkelcentrum. Ingeklemd tussen het gemeentehuis en de Servatiuskerk staan de marktkramen. Een carillon strooit zijn klanken uit over de bezoekers.

De markt geniet bovenlokale bekendheid vanwege de omvangrijke hoek met bloemenkramen. Een van de marktlieden is Hans Duijster, afkomstig uit het uiterste noorden van de provincie. Tijdens ons bezoek is het geen topdag. Een stormwind heeft de vorige dag in Nederland de nodige schade aangericht en ook nu waait het nog hard. „De mensen kopen vandaag geen bloemen.”

De handelaar uit het protestantse Veen staat elke week op zijn post, in het voorjaar wordt hij vergezeld door twee collega’s uit zijn dorp, dat een groot aantal ambulante handelaren herbergt. Duijster is vol lof over Valkenswaard, dat volgens hem „toeristisch heel veel te bieden heeft. Toch is Valkenswaard in onze kringen vrij onbekend. Dat is begrijpelijk, want het is hier voor honderd procent rooms.”

Valkenswaard behoort tot de oudste woongebieden van De Kempen. In een document uit 704 wordt al gerept over Wedert, toen nog onderdeel van het naburig Waalre. In 1440 telde Wedert 135 huizen en ongeveer 600 inwoners.

Valkeniers

Tot en met de eerste helft van de 18e eeuw bestaat de bevolking uit voornamelijk boeren, die op de onvruchtbare zandgronden, net als vele van hun vakgenoten elders, een armetierig bestaan leiden. Er is een groepje dat het wel voor de wind gaat. Dat zijn de valkeniers. De stad is ernaar vernoemd. Vanaf de late Middeleeuwen tot het einde van de 18e eeuw ontwikkelt zich de kunst van het vangen en africhten van valken, vooral in het Brabantse land. Valkenswaard groeit uit tot het belangrijkste centrum ervan. De Valkenswaardse valkeniers bieden hun vogels en diensten aan vele Europese vorstenhoven aan.

Wie belangstelling heeft voor de historie van de valkenvangst kan in het Cultuur Historisch Museum een volledig ingerichte valkenierskamer bezichtigen.

Het museum, in de nabijheid van de VVV aan de Oranje-Nassaustraat, toont verder de opkomst en de ondergang van de sigarenindustrie. Sigaren stempelden het maatschappelijk leven van de Brabantse stad tot aan het eind van de jaren zestig. Op het hoogtepunt telde de stad zestig sigarenfabrieken, waarvan Hofnar en Willem ll wereldwijde bekendheid genieten. Het museum is met uitzondering van maandag iedere middag geopend.

In hetzelfde gebouw is het Nederlands Steendrukmuseum gevestigd. Het bevat een atelier waar ook nu nog steendrukproducten worden gemaakt. Met name kunstenaars gebruiken de techniek nog steeds voor het maken van grafieken in kleine oplagen. Voor de liefhebber van roomse kunst is er wat verderop in Valkenswaard het Museum Van Gerwen-Lemmens, met een collectie religieuze kunst uit het hertogdom Brabant.

Het vermelden waard is speeltuin Geenhoven. Leuk voor kinderen. Geen kermisachtige attracties, maar doe-/speeltoestellen zoals een trampoline, piramides aan elkaar gekoppeld door een touwbrug, een vogelnestjesschommel en een fietscrossbaan (net buiten de stad, aan de weg richting Dommelen).

Vaartochten

Valkenswaard was de eerste Nederlandse gemeente die aan het eind van de Tweede Wereldoorlog door het Britse Rijnleger is bevrijd. Dat gebeurde na een bombardement, waarbij het station, enkele sigarenfabrieken en zestig huizen werden verwoest. Een Britse militaire begraafplaats aan de Luikerweg houdt de herinnering aan de oorlogsdagen levend. Een meerdaagse wandeling vanuit Valkenswaard naar Nijmegen, het Market Gardenpad, is in voorbereiding en wordt op 17 september, precies zestig jaar na de luchtlandingsoperatie, geopend.

De toeristen komen echter in de eerste plaats naar de Brabantse plaats voor de mooie omgeving. En daarvoor moeten we zuidwaarts. Via een van de rotondes in de rondweg kronkelt de weg richting de Malpie: een groot natuurreservaat met dennen en vennen. Het gebied is rijk aan flora en fauna en vormt een broedplaats voor allerlei vogels. De weg voert langs het riviertje de Dommel.

De Venbergse molen is een belangrijk toeristisch trefpunt. Bij de fraaie watermolen starten vaartochten. Op het water schatert een groepje scholieren. Ze sluiten een seizoen in de schoolbanken af met een dagje kanovaren op de Dommel. Varen met een Canadese kano of een kajak is uitgegroeid tot een van dé Valkenswaardse attracties.

Peddelen op het riviertje met zijn fraaie oevers, tussen uitgestrekte weilanden en hoge bomen, kan op verschillende manieren. Voor de wat sportievere kanovaarders zijn er tochten van vier à vijf uur vanuit het Belgische Neerpelt mogelijk. Een kano- en outdoorcentrum biedt verder tochten aan met een mountainbike of een step en wandelroutes via een parcours met hindernissen en allerlei touwconstructies.

Iets zuidelijker dan de molen liggen twee kerkdorpjes, Borkel en Schaft. Richting de Belgische grens liggen Voorste Brug en Achterste Brug, twee minieme buurtschapjes. De lage boerderijtjes met hun rieten daken lijken zo te zijn weggelopen uit een Anton Pieck-achtig tafereeltje uit de 19e eeuw. De beide Bruggen zijn over één verharde verbindingsweg bereikbaar. Vanaf Achterste Brug voeren onverharde kronkelige zandpaden richting de N69 en de Belgische grens. Het gemis van een fiets begint zich nu echt te wreken.

Fiets meenemen

Ten oosten van Borkel en Schaft houdt het toeristische plezier niet op, want daar begint, ingeklemd tussen de bekende Tongelreep en de Strijper Aa, het Leenderbos. Boswachterij Leende is 2300 hectare groot en bevat bossen, amfibiepoelen, heide, zandverstuivingen, groene weilandjes, kronkelweggetjes en boerderijtjes.

In het zuidelijkste puntje van dit gebied ligt ”De Achelse Kluis”. De bewoners van deze Sint-Benedictusabdij leven van de inkomsten uit een winkel, galerie, kunsthal, een gastenhuis en van de verkoop van zelfgebrouwen bier. De omgeving is schitterend. De volgende keer toch maar een fiets huren of meenemen.

Cultuur Historisch Museum -met het Nederlands Valkerij Museum en het Museum voor Sigarenmakerij in hetzelfde gebouw-, Oranje-Nassaustraat 8b, tel. 040-2045111; Nederlands Steendrukmuseum, Oranje-Nassaustraat 8c, tel. 040-2049841; Museum Van Gerwen-Lemmens, Leenderweg 71, tel. 040-2012162; speeltuin Geenhoven, Hoppenbrouwers 15, tel. 040-2016007; Kanoverhuur Valkenswaard/De Dommel, Luikerweg 74, tel. 040-2939078/040-2939079; Kano & Outdoor Centrum Valkenswaard, Heerkensdreef 15, tel. 040-2075841.