De uit Polen afkomstige filosoof Alicja Gescinska gaat in haar essay ”Thuis in Muziek” in op de vraag of muziek bepaalde krachten bezit die de mens in positieve of negatieve zin beïnvloeden. Ze is niet de eerste die deze vraag stelt. Reeds Plato waarschuwde tegen bepaalde soorten muziek die een verderfelijke invloed zouden hebben op de menselijke geest. En om dichter bij huis te blijven: het aantal opgeheven vingers in onze kring tegen jazz en popmuziek, al dan niet geuit door deskundigen, is legio.

Ook de Bijbel laat zich wat dit betreft niet onbetuigd, zij het dat hierin vooral de positieve invloed van muziek aan de orde wordt gesteld. David speelt harp voor de bezeten koning Saul en de profeet Eliza vraagt in 2 Koningen 3:15 om een speelman, waardoor de Geest des Heeren over hem vaardig wordt.

Dat het luisteren naar muziek een mens kan beïnvloeden staat buiten kijf. Die invloed staat echter niet los van de luisteraar zelf en van diens emotionele gesteldheid op het moment. Hoe sterk dat kan werken was vorige week nog te zien en te horen tijdens de herhaling van een programma waarin de hoogbejaarde Jules Schelvis, overlevende van de Kamp Sobibor, zijn verhaal over zijn deportatie naar dit oord der verschrikking vertelde. De muziek van diverse romantische componisten, gecombineerd met beelden van de deportatie, sloot voor mijn gevoel naadloos aan bij wat er werd verteld. Maar iedereen weet dat die muziek hier nooit voor bedoeld is geweest, omdat de componisten geen idee hadden wat er ooit met de Joden zou gebeuren.

Gescinska onderkent dat probleem ook en schrijft er een leesbaar verhaal over. Aan de hand van getuigenissen van componisten en musici maakt zij duidelijk dat de morele kracht die muziek kan bezitten zich alleen doet gelden in samenhang met de stemming van de luisteraar. Dat ze daarbij wat breder ingaat op de theorie van Max Scheler is gezien haar eigen positieve opvatting over de mens begrijpelijk. Scheler ziet zelfontplooiing als wezensbestemming van de mens. De mens moet goede daden verrichten. Onder dat laatste verstaat Scheler ook het maken van kunstwerken die boven het alledaagse uitstijgen, bijvoorbeeld de zes cellosuites van Bach. Er is muziek die het goede in ons opwekt, aldus de schrijfster.

Daar kan men anders over denken. In elk geval laat de Bijbel ons een ander beeld van de mens zien.

Thuis in muziek, Alicja Gescinska; uitg. De Bezige Bij, Amsterdam; ISBN 978 94 031 38503; € 18,99.