Nederlands ‘onderkoning’, Donner, was er donderdag glashelder over: „Nederland bestaat bij de gratie van de afhankelijkheid van anderen. Die anderen moesten ons in 1945 bevrijden.” En eerder, bij de Slag van Waterloo in 1815, waren het de Engelsen en Duitsers die voor onze vrijheid streden.

De vicepresident van de Raad van State was de hoofdspreker tijdens de eerste officiële herdenking van het Plakkaat van Verlatinghe in de Eerste Kamer. In dat document verklaren de Staten-Generaal van de verenigde Nederlanden dat ze de Spaanse koning Filips II hebben afgezet. Hij heeft namelijk overduidelijk bewezen geen goede vorst te zijn.

Sommigen beschouwen het plakkaat als de geboorteakte van Nederland. Het Comité Nederlandse Onafhankelijkheidsdag wil de dag van de ondertekening van het plakkaat zelfs uitroepen tot nationale feestdag.

Donner heeft er niets op tegen om iets te vieren. „Men moet geen gelegenheid voorbij laten gaan om een feestje te bouwen”, grapte hij.

En het plakkaat is een „uitzonderlijk document” dat „ongetwijfeld behoort tot de geboortepapieren van de Republiek.” Maar het is niet geschikt om Nederlands onafhankelijkheid aan op te hangen. „Het Plakkaat van Verlatinghe was eenvoudig niet gericht op het verwerven van vrijheid”, legde Donner uit, „want die had men in eigen ogen al; daar was de opstand nu juist om begonnen.”

Politieke omwenteling

De Staten-Generaal waren ook helemaal niet uit op onafhankelijkheid. „Dat zou een miskenning zijn van alles waar het in de opstand om ging.”

Doel van die uiteindelijk tachtig jaar durende oorlog „was niet een politieke omwenteling, maar het behoud van bestaande rechten en vrijheden en van de zelfstandigheiddie men al had. Dát rechtvaardigde de opstand.”

De afzwering van Filips II in het plakkaat trekt weliswaar de meeste aandacht, erkende Donner. Maar de échte reden voor de beslissing de oude vorst te verlaten, was omdat de Staten-Generaal een nieuwe landsheer hadden aanvaard: de Franse hertog van Anjou.

De samenwerking met die hertog kwam niet echter niet van de grond. Uiteindelijk werd de Republiek alsnog baas in eigen huis. „Maar”, zei Donner, „dus niet als vooropgezette bedoeling van de Verlating, doch als gevolg van de mislukking een andere soeverein te vinden.”

Tussenkop

Filips II had eigenlijk als herder en vader moeten optreden jegens zijn onderdanen, citeerde dr. Anton van Hooff tijdens de bijeenkomst uit het plakkaat. Hij publiceerde daar een boek over.

De Spaanse heerser onderdrukte zijn volk juist. „Wij zijn niet behandeld als onderdanen, maar als vijanden”, staat in het plakkaat.

„Filips heeft ons verlaten”, vatte Van Hoof de boodschap van dat document samen. „Nu verlaat zijn kudde hem.” De koning kreeg als het ware „ een koekje van eigen deeg.”

Tijdens de bijeenkomst zong sopraan Mylou Mazali twee liederen van Adriaen Valerius uit de tijd van de Tachtigjarige Oorlog.